-
1 lügen
lügen, mentiri (wissentlich lügen, absol. od. m. folg. Akk. od. in alqa re od. de alqa re, eig. u. uneig., auch v. Lebl., z.B. oculi, vultus persaepe mentiuntur). – mendacium dicere (eine Lüge sagen, im allg., doch gew. = eine Unwahrheit sagen, ohne es zu wissen). – falsa pro veris dicere, auch bl. falsa dicere (Falsches für Wahres sagen, gegen die Wahrheit sündigen, wissentlich od. nicht). – falsa fateri (ein falsches Geständnis ablegen, auf der Folter etc.). – fallere (uneig., täuschen). – gegen jmd. l., s. (jmd.) belügen: nicht einmal im Scherze l., ne ioco quidem mentiri: frischweg l., libero mendacio abuti: das hat er gelogen, hoc od. in ea re mentitus est: ich will gelogen haben, wenn od. wenn nicht etc., mentior od. mentiar, si od. nisi etc.: ganz dreist l., es sei etc., confidentissimo mendacio asseverare mit Akk. u. Infin. – Lügen, das, mendacia, ōrum,n. pl. (die Lügen, z.B. ad mendacia confugere). – sich mit L. aus einer Verlegenheit heraushelfen, mendacio defungi.
-
2 Unrichtigkeit
Unrichtigkeit, falsum, bes. Plur. falsa (Falsches, z.B. nihil falsi dixisse: u. falsa dicere, alci deferre). – vitium (Fehler).
-
3 verus
vērus, a, um, adj. [etym. dub.; cf. Zend var, believe; Sanscr. var, choose, wish], true, real, actual, genuine, etc. (opp. falsus, fictus).I.Lit.:B.secerni blandus amicus a vero et internosci tam potest adhibitā diligentiā, quam omnia fucata et simulata a sinceris atque veris,
Cic. Lael. 25, 95:perspicere, quid in quāque re verum sincerumque sit,
id. Off. 2, 5, 18:vera an falsa,
Ter. And. 5, 4, 19:res vera (opp. ficta),
Cic. Lael. 7, 24:verus ac germanus Metellus,
id. Verr. 2, 4, 66, § 147; cf.:ipsus verus Harpax,
Plaut. Ps. 4, 7, 111:vera mea uxor,
id. As. 1, 1, 46 (dub.;al. verum): color,
Ter. Eun. 2, 3, 27:vultus,
id. And. 5, 1, 20:via,
Plaut. Cas. 2, 6, 17:vera et perfecta amicitia,
Cic. Lael. 6, 22:vera, gravis, solida gloria,
id. Phil. 5, 18, 50:decus,
id. Rep. 6, 23, 25:causa verissima,
id. Ac. 2, 4, 10:virtus,
Hor. C. 3, 5, 29:dolores,
id. Ep. 1, 17, 57:amicus,
id. A. P. 425:nati,
legitimate, Prop. 2, 9, 17:verius ergo quid sit,
Mart. 8, 76, 7:ut verum esset, suā voluntate sapientem descendere, etc.,
Cic. Rep. 1, 6, 11:id si ita est, ut, etc.... sin autem illa veriora, ut, etc.,
id. Lael. 4, 14.—Subst.: vērum, i, n., what is true or real, the truth, the reality, the fact:II.interesse oportet, ut inter rectum et pravum, sic inter verum et falsum,
Cic. Ac. 2, 11, 33:notionem veri et falsi nullam habere,
id. ib.:verum dicere,
Plaut. Am. 1, 1, 89; Ter. And. 2, 6, 6:si simile veri quid invenerim,
Cic. Ac. 2, 20, 66; id. Rep. 3, 5, 8:si verum scire vis,
id. Att. 12, 41, 3:si verum quaerimus,
id. Tusc. 2, 23, 55:verum quidem si audire volumus,
id. Brut. 73, 256:verum non libenter audire,
Mart. 8, 76, 8:minor est tua gloria vero,
Ov. H. 15 (16), 143:ut quid hujus veri sit, sciam,
Plaut. Aul. 4, 10, 72; cf.:non pervident quid sit in vero,
actually, really, Lact. 1, 17, 1.—So the freq. construction of the gen. veri with similis, similiter, and similitudo (by many also joined together [p. 1979] in one word, verisimilis, etc.):narrationem jubent veri similem esse,
Cic. de Or. 2, 19, 80:id quod veri simile occurrit,
id. Tusc. 2, 2, 5:veri simillimum mihi videtur, quodam tempore, etc.,
id. Inv. 1, 3, 4:veri similiora,
id. N. D. 1, 24, 66:res similis veri,
Liv. 26, 38, 9:simillimum veri,
Cic. Tusc. 5, 4, 11:quod est magis verisimile,
Caes. B. G. 3, 13:veri similiter fingere,
App. Mag. p. 293:veri similius,
id. ib. and p. 312; Tert. Apol. 16:veri similitudinem sequi,
Cic. Ac. 2, 33, 107; Sen. Ben. 4, 33, 2; genuine, Plin. 34, 7, 17, § 66; cf., in a reversed order: similitudo veri,
Cic. Part. Or. 11, 40; id. Univ. 3:res facit controversiam aut de vero aut de recto aut de nomine,
respecting fact, id. Or. 34, 121:nec procul a vero est, quod,
from the truth, Ov. Tr. 5, 6, 27:ex vero positum permansit Equiria nomen,
id. F. 2, 859:in vero esse,
to be true, Lact. 1, 11, 31; 1, 17, 1:teneras aures mordaci radere vero,
Pers. 1, 107.— Plur.:recta et vera loquere,
Plaut. Capt. 5, 2, 7:vera dico,
id. Am. 1, 1, 239; 2, 1, 12; 2, 2, 55 al.:artem se tradere vera ac falsa dijudicandi,
Cic. de Or. 2, 38, 157:qui species alias veris... caput (= alias ab iis quae verae sunt, Orell.),
Hor. S. 2, 3, 208:adjecta veris credibilis rerum imago,
Quint. 4, 2, 123:vis dicam tibi veriora veris?
Mart. 6, 30, 6.Transf.A.Like rectus, consonant with reason or good morals, i. e. right, proper, fitting, suitable, reasonable, just (class.):2.ah, Idnest verum?
Ter. And. 4, 1, 5:cum aliquid verum ac rectum esse dicitur,
Cic. Leg. 3, 15, 34:quod est rectum, verum quoque est,
id. ib. 2, 5, 11:omnia recta, vera,
id. Tusc. 3, 27, 64:lex vera atque princeps,
id. Leg. 2, 4, 10:quibus peritia et verum ingenium est,
Sall. H. 1, 111 Dietsch:ea, si vera existimare voles, maxume hortabuntur,
id. ib. 4, 61, 3 ib.:nil Grosphus nisi verum orabit et aequum,
Hor. Ep. 1, 12, 23.—Esp., verum est, with subject-clause (so most freq. = aequum est, etc.):3.neque verum esso, qui suos fines tueri non potuerint, alienos occupare,
Caes. B. G. 4, 8:(Cato) negat verum esse, allici benevolentiam cibo,
Cic. Mur. 35, 74:verum est, (agrum) habere eos, quorum sanguine ac sudore partus sit,
Liv. 2, 48, 2; 3, 40, 11; 24, 48, 11;28, 13, 7: metiri se quemque suo modulo ac pede, verum est,
Hor. Ep. 1, 7, 98; id. S. 2, 3, 212:verius esse, Ti. Sempronio imperium habenti tradi exercitum quam legato,
Liv. 35, 8, 6:me verius unum Pro vobis foedus luere,
Verg. A. 12, 694: si verum est, with acc. and inf., if the view is correct, Cic. N. D. 3, 31, 77; Liv. 30, 26, 7.— Rarely with ut:praeclarum illud est, et, si quaeris, rectum quoque et verum, ut, etc.,
right and just, Cic. Tusc. 3, 29, 73:si verum est, quod nemo dubitat, ut populus Romanus superarit, etc.,
Nep. Hann. 1, 1.—Subst.: vērum, i, n., honor, duty:B.in senatu parsilla, quae vero pretium aut gratiam anteferebat,
Sall. J. 16, 1.—Speaking or containing the truth, true, veracious, = veridicus (rare):A. 1.sum verus?
Ter. And. 2, 5, 12:vates,
Ov. H. 16, 123:Apollinis os,
id. M. 10, 209:judicium viri eruditissimi ac super ista verissimi,
Plin. Ep. 9, 25, 2; 2, 9, 4; cf.:quo viro nihil firmius, nihil verius,
id. ib. 4, 22, 3:verissimus et sapientissimus judex,
most conscientious, Cic. Rosc. Am. 30, 84.— Advv.Lit., truly, just so, certainly, doubtless, even so, yes, as a confirmatory reply (ante-class. and rare, while vero is classical; v. vero init.): So. Facies? Ch. Verum, Ter. Heaut. 5, 3, 11; Plaut. As. 4, 2, 45. Ct. Men' quaerit? Sy. Verum, Ter. Ad. 4, 2, 4; id. Eun. 2, 3, 56; 5, 6, 18.—2.Transf.a.In gen., as a strongly corroborative adversative particle, but in truth, but not with standing, but yet; and after negative clauses, but even, but:(β).merito maledicas mihi, si id ita factum est: Verum haud mentior, resque uti facta, dico,
Plaut. Am. 2, 1, 23; 1, 2, 22; Ter. And. prol. 4; id. Eun. 1, 2, 103; id. Heaut. 3, 3, 37:in optimorum consiliis posita est civitatium salus: praesertim cum, etc.... Verum hunc optimum statum pravis hominum opinionibus eversum esse dicunt,
Cic. Rep. 1, 34, 51:quod ejus (Hermagorae) peccatum reprehendendum videtur, verum brevi,
id. Inv. 1, 9, 12:quae non dicunt, verum intellegi volunt,
Quint. 8, 5, 12:sed nos non, quid nobis utile, verum quid oratori necessarium sit, quaerimus,
Cic. de Or. 1, 60, 254: ea sunt omnia non a naturā, verum a magistro, id. Mur. 29, 61; Verg. E. 3, 35.—In the construction non modo (solum, tantum)... verum etiam (quoque), not only... but also:b.non modo agendo, verum etiam cogitando,
Cic. Cael. 19, 45; id. Verr. 2, 2, 66, § 161:non solum naturā et moribus, verum etiam studio et doctrinā,
id. Lael. 2, 6:non ingrato tantum, verum etiam invido et crudeli animo,
Just. 21, 6, 7:servavit ab omni Non solum facto, verum opprobrio quoque turpi,
Hor. S. 1, 6, 84: non modo... verum ne... quidem, not only not... but not even, Cic. Rep. 3, 30, 42.—In partic.(α).In a transition, but, yet, still (freq. and class.):(β).non edepol nunc, ubi terrarum sim scio, si quis roget... Ilicet, mandata eri perierunt una et Sosia, Verum certum'st confidenter hominem contra adloqui,
Plaut. Am. 1, 1, 183:deinde hoc vobis confirmo, etc.... verum quod ego laboribus, etc.... me persecuturum esse polliceor, etc.,
Cic. Verr. 1, 17, 51: verum schemata lexeôs duorum sunt generum, Quint. 9, 3, 2:verum etiamsi quis summa desperet,
id. 12, 11, 26:verum veniat sane,
Cic. Verr. 2, 2, 31, § 76 et saep.—Strengthened by enim, vero, and (in class. prose) enimvero, but truly, but indeed:verum enim, quando bene promeruit, fiat,
Ter. Ad. 2, 1, 47: verum vero inter offam atque herbam, ibi vero longum intervallum est, Cato ap. Gell. 13, 17, 1:verum hercle vero,
Plaut. Curc. 3, 5:si ullo in loco ejus provinciae frumentum tanti fuit, quanti, etc. Verum enim vero cum, etc.,
Cic. Verr. 2, 3, 84, § 194; so,verum enim vero,
id. de Or. 3, 14, 54 N. cr.; Sall. C. 20, 10; Liv. 4, 4, 8.—In breaking off the current of discourse (cf. sed), but however, but:B.exspectabantur Calendae Januariae, fortasse non recte. Verum praeterita omittamus,
Cic. Phil. 5, 12, 31: verum quidem haec hactenus;cetera quotiescumque voletis,
id. Tusc. 3, 34, 84:sed hoc nihil ad me... Verum hoc (ut dixi) nihil ad me. Illud ad me, etc.,
id. de Or. 2, 32, 139.—vērō, in truth, in fact, certainly, truly, to be sure, surely, assuredly:b.eho, mavis vituperari falso, quam vero extolli?
Plaut. Most. 1, 3, 21:iste eum sese ait, qui non est, esse: et qui vero est negat,
id. Capt. 3, 4, 35: Tox. Amplectere sis. Lemn. Ego vero, id. Pers. 5, 1, 12; cf. Curt. 6, 3, 5: As. Ego non novi adulescentem vostrum. St. Veron'? As. Serio, Plaut. Truc. 2, 2, 47:veron' serio?
id. Merc. 4, 1, 19:itane vero obturbat?
Ter. And. 5, 4, 23: Ch. Vah, gloriare evenisse ex sententiā? Sy. Non hercle vero, verum dico, id. Heaut. 4, 5, 18:quod de domo scribis... ego vero tum denique mihi videbor restitutus, si, etc.,
Cic. Fam. 14, 2, 3; cf.even at the beginning of a letter: ego vero cupio te ad me venire,
I do really wish, id. ib. 14, 16, 10; so,ego vero vellem,
id. ib. 4, 6, 1:cum effusis gaudio lacrimis cupere vero diceret, etc.,
Liv. 27, 19, 12; Plin. Ep. 9, 20, 1.—Esp., in apodosis, tum vero: postea quam ad causam dicendam ventum est, tum vero sine metu omnes erant, etc.,
Cic. Verr. 2, 2, 29, § 70; Sall. J. 94, 3; Stat. Th. 1, 412; cf.tum, III. B. 1.—Ironically: sane quia vero hae mihi patent semper fores,
Ter. Eun. 1, 2, 9:multum vero haec eis jura profuerunt,
Cic. Verr. 2, 5, 47, § 124:turpem vero actionem, etc.,
id. Phil. 13, 11, 25:egregiam vero laudem refertis,
Verg. A. 4, 93.—With immo:immo vero indignum facinus faxo ex me audies,
Ter. And. 5, 2, 13. —In corroborative replies, yes, certainly, by all means, assuredly, etc. (class.; while verum in this sense is only ante-class.): De. An quid est etiam amplius? He. Vero amplius, Ter. Ad. 3, 4, 23; id. Eun. 3, 1, 12: M. Fuisti saepe, credo, in scholis philosophorum. A. Vero, ac libenter quidem, Cic. Tusc. 2, 11, 26:c.sed tu orationes nobis veteres explicabis? Vero, inquam, Brute,
id. Brut. 87, 300:tu vero, inquam, Tite,
id. ib. 85, 292:nos vero, inquit ille,
id. Fin. 4, 28, 80: M. Cadere, opinor, in sapientem aegritudinem tibi dixisti videri. A. Et vero ita existimo, id. Tusc. 3, 6, 12.—With immo, nay rather: De. Quin tu mi argentum cedo. Ph. Immo vero uxorem tu cedo, Ter. Phorm. 5, 8, 43:sed da mihi nunc, satisne probas? Immo vero et haec, etc.,
Cic. Ac. 1, 3, 10:immo vero, inquit, ii vivunt, qui, etc.,
id. Rep. 6, 14, 14: S. Quid domi? pluresne praesunt negotiis tuis? L. Immo vero unus, inquit, id. ib. 1, 39, 61.—And, to strengthen negative answers, joined with minime: S. Quid? totam domum num quis alter, praeter te, regit? L. Minime vero, Cic. Rep. 1, 39, 61; 3, 32, 44; id. Ac. 1, 1, 2; id. Off. 3, 6, 29 al.—In urgent or encouraging expostulation, but, though, however, etc.: Ni. Cape hoc tibi aurum, Chrysale, i, fer filio. Ch. Non equidem accipiam. Ni. Cape vero:d.odiose facis,
take it though, Plaut. Bacch. 4, 9, 139:respice vero,
id. Ep. 1, 1, 3:ostende vero,
id. ib. 5, 2, 58:minue vero iram,
Ter. Phorm. 2, 3, 88.—To indicate a climax, even, indeed:2.neque solum in tantis rebus, sed etiam in mediocribus vel studiis vel officiis, vel vero etiam negotiis contemnendum,
Cic. Rep. 1, 3, 4:quod cum tam multi homines audissent, statim ad me defertur: immo vero, ut quisque me viderat, narrabat,
id. Verr. 1, 7, 19:nec vero jam meo nomine abstinent,
id. Rep. 1, 3, 6:neque vero id satis habuit,
Nep. Epam. 4, 5.—Transf., as a strongly corroborative adversative particle, but in fact, but indeed, however (always placed after a word):C.ne T. quidem Postumius contemnendus in dicendo: de re publicā vero non minus vehemens orator, quam bellator fuit,
Cic. Brut. 77, 269:non vero tam isti (sc. mortui sunt) quam tu ipse, nugator,
id. Sen. 9, 27:dixisti non auxilium mihi, sed me auxilio defuisse. Ego vero fateor hercule, quod viderim mihi auxilium non deesse, idcirco me illi auxilio pepercisse,
id. Planc. 35, 86; id. Rep. 1, 7, 12:ubi per exploratores Caesar certior factus est, tres jam copiarum partes Helvetios id flumen transduxisse, quartam vero partem citra flumen Ararim reliquam esse,
Caes. B. G. 1, 12.—In transitions:age vero ceteris in rebus quali sit temperantiā, considerate,
Cic. Imp. Pomp. 14, 40:nec vero tibi de versibus respondebo,
id. Phil. 2, 8, 20.—vērē, according to truth, truly, really, in fact; properly, rightly, aright:hoc quom fit, ibi non vere vivitur,
Ter. Heaut. 1, 1, 102 Fleck.:honestum, quod proprie vereque dicitur, id in sapientibus est solis,
Cic. Off. 3, 3, 13:quis putare vere potest, etc.,
id. Rep. 1, 17, 28:vere ducere,
id. ib. 1, 38, 60:verene hoc memoriae proditum est? etc.,
id. ib. 2, 15, 28:immo, si vere volumus dicere, jam incohavit bellum,
Liv. 41, 23, 13:omnia vere vates locuta est,
Verg. A. 6, 188:vere an dolo,
Spart. Sev. 5.— Comp.:libentius quam verius,
Cic. Mil. 29, 78:Ligures latrones verius quam justi hostes,
Liv. 40, 27, 10.— Sup.:verissime loquor,
Cic. Att. 5, 21, 7:verissime dicere,
id. Rep. 2, 4, 8. -
4 fallo
fallo, fĕfelli, falsum, 3 (archaic inf. praes. pass. fallier, Pers. 3, 50; perf. pass. fefellitus sum, Petr. Fragm. 61, MSS.), v. a. [Sanscr. sphal, sphul, to waver; Gr. sphallô, a-sphalês], to deceive, trick, dupe, cheat, disappoint (freq. and class.; syn.: decipio, impono, frustror, circumvenio, emungo, fraudo).I.In gen.(α).Of living objects:(β).T. Roscius non unum rei pecuniariae socium fefellit, verum novem homines honestissimos ejusdem muneris, etc.... induxit, decepit, destituit, omni fraude et perfidia fefellit,
Cic. Rosc. Am. 40, 116 sq.; so,aliquem dolis,
Ter. And. 3, 2, 13; cf. id. Heaut. 3, 1, 61:senem,
Plaut. Bacch. 4, 4, 43:referam gratiam, atque eas itidem fallam, ut ab illis fallimur,
Ter. Eun. 2, 3, 93: tu illum fructu fallas, Poët. ap. Cic. N. D. 3, 29, 73:id ipsum sui fallendi causa milites ab hostibus factum existimabant,
Caes. B. G. 7, 50, 2:tum laqueis captare feras et fallere visco Inventum,
Verg. G. 1, 139; cf. Ov. M. 15, 474:is enim sum, nisi me forte fallo, qui, etc.,
Cic. Phil. 12, 8, 21:num me fefellit, Catilina, non modo res tanta, verum dies?
id. Cat. 1, 3, 7:nisi me fallit animus,
id. Rosc. Am. 17, 48; cf.:neque eum prima opinio fefellit,
Caes. B. C. 3, 67, 3:ne spes eum fallat,
Cic. Fam. 1, 3; Caes. B. G. 2, 10, 4:si in hominibus eligendis spes amicitiae nos fefellerit,
Cic. Verr. 2, 2, 11, § 28:in quo cum eum opinio fefellisset,
Nep. Ages. 3, 5:nisi forte me animus fallit,
Sall. C. 20, 17:nisi memoria me fallit,
fails me, Gell. 20, p. 285 Bip.:nisi me omnia fallunt,
Cic. Att. 8, 7, 1; cf.:omnia me fallunt, nisi, etc.,
Sen. Ep. 95 med.:nisi quid me fallit,
Cic. Fam. 5, 20, 6; cf.:si quid nunc me fallit in scribendo,
id. ib. 3, 5, 4:dominum sterilis saepe fefellit ager,
Ov. A. A. 1, 450:certe hercle hic se ipsus fallit, non ego,
Ter. And. 3, 2, 15:tam libenter se fallunt, quam si una fata decipiunt,
Sen. Brev. Vit. 11, 1:cum alios falleret, se ipsum tamen non fefellit,
Lact. 1, 22, 5.— Pass. in mid. force, to deceive one's self, be deceived, to err, be mistaken:errore quodam fallimur in disputando,
Cic. Rep. 3, 35:qua (spe) possumus falli: deus falli qui potuit?
id. N. D. 3, 31, 76:memoriā falli,
Plin. 10, 42, 59, § 118:jamque dies, nisi fallor, adest,
Verg. A. 5, 49; Cic. Att. 4, 17, 1; 16, 6, 2:ni fallor,
Ov. F. 4, 623; Lact. 2, 19, 1; cf.:ordinis haec virtus erit et venus, aut ego fallor,
Hor. A. P. 42.—With object-clause:dicere non fallar, quo, etc.,
Luc. 7, 288:quamquam haut falsa sum, nos odiosas haberi,
Plaut. Aul. 2, 1, 4; cf.:id quam facile sit mihi, haud sum falsus,
id. Men. 5, 2, 3; Ter. And. 4, 1, 23; Sall. J. 85, 20:neque ea res falsum me habuit,
did not deceive me, id. ib. 10, 1:ut falsus animi est!
Ter. Eun. 2, 2, 43.—Of inanim. or abstr. objects:(γ).promissum,
not to fulfil, Curt. 7, 10, 9:fidem hosti datam fallere,
to violate, break, betray, deceive, Cic. Off. 1, 13, 39:quodsi meam spem vis improborum fefellerit atque superaverit,
id. Cat. 4, 11, 23; cf. id. de Or. 1, 1, 2:non fallam opinionem tuam,
id. Fam. 1, 6 fin.; cf. Caes. B. C. 3, 86 fin.:imperium,
to fail to execute, Plin. 7, 37, 38, § 125:cum lubrica saxa vestigium fallerent,
betrayed, Curt. 4, 9.— Poet.:tu faciem illius Falle dolo,
imitate deceptively, assume, Verg. A. 1, 684:sua terga nocturno lupo,
i. e. to hide, conceal, Prop. 4, 5, 14:casses, retia,
to shun, avoid, Ov. H. 20, 45; 190. —Absol.: neque quo pacto fallam... Scio quicquam, Caecil. ap. Cic. N. D. 3, 29 fin.:B.cum maxime fallunt, id agunt, ut viri boni esse videantur,
Cic. Off. 1, 13, 41:ea (divinatio) fallit fortasse nonnumquam,
id. Div. 1, 14, 25:non in sortitione fallere,
id. Verr. 2, 2, 53, § 132:in ea re,
Nep. Them. 7, 2; Cels. 7, 26, 2: ne falleret bis relata eadem res, Liv. 29, 35, 2:ut, si quid possent, de induciis fallendo impetrarent,
Caes. B. G. 4, 13, 5:germinat et numquam fallentis termes olivae,
Hor. Epod. 16, 45:plerumque sufflati atque tumidi (oratores) fallunt pro uberibus,
Gell. 7, 14, 5.—Impers.: fallit (me) I deceive myself, I mistake, am mistaken:II.sed nos, nisi me fallit, jacebimus,
Cic. Att. 14, 12, 2; cf.:nisi me propter benevolentiam forte fallebat,
id. Cael. 19, 45; id. Sest. 50, 106:nec eum fefellit,
id. Off. 2, 7, 25:vide, ne te fallat,
Varr. R. R. 2, 1, 25. And cf. under II. B. 2.In partic.A.To deceive in swearing, to swear falsely:B.is jurare cum coepisset, vox eum defecit in illo loco: SI SCIENS FALLO,
Cic. Fam. 7, 1, 2; cf.:lapidem silicem tenebant juraturi per Jovem haec verba dicentes: SI SCIENS FALLO, TVM ME DISPITER, etc., Paul. ex Fest. s. v. lapidem, p. 115 Müll.: si sciens fefellisset,
Plin. Pan. 64, 3; cf. Liv. 21, 45, 8; Prop. 4, 7, 53:expedit matris cineres opertos Fallere,
i. e. to swear falsely by the ashes of your mother, Hor. C. 2, 8, 10.—With respect to one's knowledge or sight, for the more usual latēre: to lie concealed from, to escape the notice, elude the observation of a person (so in Cic., Sall., and Caes. for the most part only impers., v. 2. infra).(α).With acc.:(β).neque enim hoc te, Crasse, fallit, quam multa sint et quam varia genera dicendi,
Cic. de Or. 1, 60, 255:tanto silentio in summum evasere, ut non custodes solum fallerent, sed, etc.,
Liv. 5, 47, 3:nec fefellit veniens ducem,
id. 2, 19, 7; Curt. 7, 6, 4; cf.:quin et Atridas duce te (Mercurio)... Priamus... Thessalosque ignes et iniqua Trojae Castra fefellit,
Hor. C. 1, 10, 16:quos fallere et effugere est triumphus,
id. ib. 4, 4, 52:Spartacum si qua potuit vagantem Fallere testa,
id. ib. 3, 14, 20; Suet. Caes. 43:nec te Pythagorae fallant arcana,
Hor. Epod. 15, 21; id. Ep. 1, 6, 45:nec quicquam eos, quae terra marique agerentur, fallebat,
Liv. 41, 2, 1 Drak.:ut plebem tribunosque falleret judicii rescindendi consilium initum,
id. 4, 11, 4:tanta celeritate, ut visum fallant,
Plin. 9, 50, 74, § 157:oculos littera fallit,
cannot be distinctly read, Ov. A. A. 3, 627.— With acc. and inf.:neutros fefellit hostes appropinquare,
Liv. 31, 33, 8 Weissenb. ad loc.—Mid. with gen.:nec satis exaudiebam, nec sermonis fallebar tamen,
Plaut. Ep. 2, 2, 55.—Absol., to escape notice, be unseen, remain undiscovered:2.speculator Carthaginiensium, qui per biennium fefellerat, Romae deprehensus,
Liv. 22, 33, 1; 25, 9, 2:spes fallendi, resistendive, si non falleret,
of remaining unnoticed, id. 21, 57, 5:non fefellere ad Tifernum hostes instructi,
id. 10, 14, 6.—So with part. perf., Liv. 42, 64, 3; 23, 19, 11.—With part. pres.: ne alio itinere hostis falleret ad urbem incedens, i. e. arrive secretly, lanthanoi prosiôn, Liv. 8, 20, 5; cf. id. 5, 47, 9; Verg. A. 7, 350:nec vixit male, qui natus moriensque fefellit,
i. e. has remained unnoticed, Hor. Ep. 1, 17, 10:fallere pro aliquo,
to pass for, Gell. 7, 14:bonus longe fallente sagitta,
Verg. A. 9, 572.—Impers.: fallit (me), it is concealed from me, unknown to me, I do not know, am ignorant of (for the most part only with negatives or in negative interrogations), constr. with subject-clause:C.non me fefellit: sensi,
Plaut. Bacch. 2, 3, 64:num me fefellit, hosce id struere?
Ter. Heaut. 3, 2, 3; cf.:in lege nulla esse ejusmodi capita, te non fallit,
Cic. Att. 3, 23, 4:nec me animi fallit, etc.,
Lucr. 1, 136; 5, 97:quem fallit?
who does not know? Plin. 2, 103, 106, § 233:neque vero Caesarem fefellit, quin, etc.,
Caes. B C. 3, 94, 3.—To cause any thing (space, time, etc.) not to be observed or felt, to lighten any thing difficult, or to appease, silence any thing disagreeable, to beguile ( poet. and in post-Aug. prose):A.medias fallunt sermonibus horas Sentirique moram prohibent,
Ov. M. 8, 652:jam somno fallere curam,
Hor. S. 2, 7, 114:Fallebat curas aegraque corda labor,
Ov. Tr. 3, 2, 16; cf.dolores,
id. ib. 5, 7, 39:luctum,
Val. Fl. 3, 319:molliter austerum studio fallente laborem,
Hor. S. 2, 2, 12; Ov. M. 6, 60; Plin. 27, 7, 28, § 49.—Prov.:fallere credentem non est operosa puellam Gloria,
Ov. H. 2, 63.—Hence, falsus, a, um, P. a., deceptive, pretended, feigned, deceitful, spurious, false (syn.: adulterinus, subditus, subditicius, spurius).[p. 722] Adj.:(β).testes aut casu veri aut malitia falsi fictique esse possunt,
Cic. Div. 2, 11, 27; cf.:falsum est id totum, neque solum fictum, sed etiam imperite absurdeque fictum,
id. Rep. 2, 15:ementita et falsa plenaque erroris,
id. N. D. 2, 21, 55:pro re certa spem falsam domum retulerunt,
id. Rosc. Am. 38, 110; cf.:spe falsa atque fallaci,
id. Phil. 12, 2, 7; so,spes,
id. Sull. 82, 91:falsa et mendacia visa,
id. Div. 2, 62, 127; cf.:falsa et inania visa,
id. ib.:falsum et imitatione simulatum,
id. de Or. 2, 45, 189; cf. id. Phil. 11, 2, 5:argumentum,
id. Inv. 1, 48, 90:qui falsas lites falsis testimoniis Petunt,
Plaut. Rud. prol. 13:reperiuntur falsi falsimoniis,
id. Bacch. 3, 6, 12:ambitio multos mortales falsos fieri subegit,
Sall. C. 10, 5 Kritz.:pater (opp. verus),
a supposed father, Ov. M. 9, 24; cf. id. ib. 1, 754:falsi ac festinantes,
Tac. A. 1, 7: suspectio, Enn. ap. Non. 511, 5:nuntius,
Cic. de Or. 1, 38, 175:rumores,
Caes. B. G. 6, 20, 2:poena falsarum et corruptarum litterarum,
Cic. Fl. 17, 39; cf.:falsas esse litteras et a scriba vitiatas,
Liv. 40, 55, 1:falsarum tabularum rei,
Suet. Aug. 19:fama,
Cic. Lael. 4, 15:appellatio,
Quint. 7, 3, 5:sententiae,
id. 8, 5, 7:crimina,
Hor. C. 3, 7, 14;terrores,
id. Ep. 2, 1, 212:opprobria,
i. e. undeserved, id. ib. 1, 16, 38; cf.honor,
id. ib. 39: falsi Simoëntis ad undam, i. e. fictitious (simulati), Verg. A. 3, 302; cf.:falsi sequimur vestigia tauri (i. e. Jovis),
Val. Fl. 8, 265:vultu simulans Haliagmona,
Stat. Th. 7, 739:ita ceteros terruere, ut adesse omnem exercitum trepidi ac falsi nuntiarent,
Tac. H. 2, 17:ne illi falsi sunt qui divorsissumas res pariter expectant,
deceived, mistaken, Sall. J. 85, 20; cf.:falsus utinam vates sim,
Liv. 21, 10, 10; so,vates,
id. 4, 46, 5.— Comp. (rare):quanto est abjectior et falsior ista (theologia),
Aug. Civ. D. 7, 5 fin.:nihil est hominum inepta persuasione falsius,
Petr. 132; cf. Paul. ex Fest. p. 92, 11 Müll.— Sup.:id autem falsissimum est,
Col. 1, 6, 17.—With gen.:2. B.Felix appellatur Arabia, falsi et ingrati cognominis,
Plin. 12, 18, 41, § 82.—As subst.1.falsus, i, m., a liar, deceiver:2.Spurinnam ut falsum arguens,
a false prophet, Suet. Caes. 81 fin.; id. Tib. 14.—falsum, i, n., falsehood, fraud:1.ex falsis verum effici non potest,
Cic. Div. 2, 51, 106; cf.:veris falsa remiscet,
Hor. A. P. 151:vero distinguere falsum,
id. Ep. 1, 10, 29:falsum scripseram,
Cic. Att. 7, 14, 2; Quint. 7, 2, 53:ex illa causa falsi,
i. e. of fraud, Dig. 48, 10 (De lege Cornelia de falsis), 1;v. the whole title: acclinis falsis animus,
Hor. S. 2, 2, 6:nec obstitit falsis Tiberius,
Tac. A. 2, 82:simulationum falsa,
id. ib. 6, 46 et saep.—Adverb.:telisque non in falsum jactis,
i. e. not at random, with effect, Tac. A. 4, 50 fin.:jurare falsum,
Ov. Am. 3, 3, 11.— Adv., untruly, erroneously, unfaithfully, wrongly, falsely; in two forms, falso and false.falso:2.eho mavis vituperari falso, quam vero extolli?
Plaut. Most. 1, 3, 21 sq.; cf. id. Trin. 1, 2, 173;so opp. vero,
Curt. 5, 2, 2: ei rei dant operam, ut mihi falso maledicatur, Cato ap. Charis. p. 179 P.: falso criminare, Enn. ap. Non. 470, 16:neque me perpetiar probri Falso insimulatam,
id. Am. 3, 2, 7; 21; cf.:non possum quemquam insimulare falso,
Cic. Verr. 2, 5, 41, § 107:falso memoriae proditum,
id. de Imp. Pomp. 14, 41:cum Tarquinius... vivere falso diceretur,
id. Rep. 2, 21; cf.:adesse ejus equites falso nuntiabantur,
Caes. B. C. 1, 14, 1:cum utrumque falso fingerent,
Liv. 42, 2:falso in me conferri,
Cic. Fam. 5, 5, 2: aliquem falso occidere, i. e. by mistake, Naev. ap. Charis. p. 179 P.; cf.:ut miseri parentes quos falso lugent, vivere sciant,
Liv. 34, 32, 13; and:falso lamentari eas Darium vivum,
Curt. 3, 12:falso queritur de natura sua genus humanum,
Sall. J. 1:falso plurima volgus amat,
Tib. 3, 3, 20 (so perh. also in Cic. Ac. 2, 46, 141, non assentiar saepe falso, instead of false).—Ellipt.: Da. Si quid narrare occepi, continuo dari tibi verba censes. Si. Falso, Ter. And. 3, 2, 24; cf.:atqui in talibus rebus aliud utile interdum, aliud honestum videri solet. Falso: nam, etc.,
Cic. Off. 3, 18, 74; so Quint. 2, 17, 12; Nep. Alc. 9:quia inter inpotentes et validos falso quiescas, = quia falluntur qui putant quiesci posse,
Tac. Germ. 36.—false (very rare): judicium false factum, Sisenn. ap. Charis. p. 179; Plaut. Capt. 3, 4, 78 Fleck. (Cic. Ac. 2, 46, 141 dub., B. and K., al. falso).— Sup.:quae adversus haec falsissime disputantur,
Aug. Conf. 10, 13. -
5 falsum
fallo, fĕfelli, falsum, 3 (archaic inf. praes. pass. fallier, Pers. 3, 50; perf. pass. fefellitus sum, Petr. Fragm. 61, MSS.), v. a. [Sanscr. sphal, sphul, to waver; Gr. sphallô, a-sphalês], to deceive, trick, dupe, cheat, disappoint (freq. and class.; syn.: decipio, impono, frustror, circumvenio, emungo, fraudo).I.In gen.(α).Of living objects:(β).T. Roscius non unum rei pecuniariae socium fefellit, verum novem homines honestissimos ejusdem muneris, etc.... induxit, decepit, destituit, omni fraude et perfidia fefellit,
Cic. Rosc. Am. 40, 116 sq.; so,aliquem dolis,
Ter. And. 3, 2, 13; cf. id. Heaut. 3, 1, 61:senem,
Plaut. Bacch. 4, 4, 43:referam gratiam, atque eas itidem fallam, ut ab illis fallimur,
Ter. Eun. 2, 3, 93: tu illum fructu fallas, Poët. ap. Cic. N. D. 3, 29, 73:id ipsum sui fallendi causa milites ab hostibus factum existimabant,
Caes. B. G. 7, 50, 2:tum laqueis captare feras et fallere visco Inventum,
Verg. G. 1, 139; cf. Ov. M. 15, 474:is enim sum, nisi me forte fallo, qui, etc.,
Cic. Phil. 12, 8, 21:num me fefellit, Catilina, non modo res tanta, verum dies?
id. Cat. 1, 3, 7:nisi me fallit animus,
id. Rosc. Am. 17, 48; cf.:neque eum prima opinio fefellit,
Caes. B. C. 3, 67, 3:ne spes eum fallat,
Cic. Fam. 1, 3; Caes. B. G. 2, 10, 4:si in hominibus eligendis spes amicitiae nos fefellerit,
Cic. Verr. 2, 2, 11, § 28:in quo cum eum opinio fefellisset,
Nep. Ages. 3, 5:nisi forte me animus fallit,
Sall. C. 20, 17:nisi memoria me fallit,
fails me, Gell. 20, p. 285 Bip.:nisi me omnia fallunt,
Cic. Att. 8, 7, 1; cf.:omnia me fallunt, nisi, etc.,
Sen. Ep. 95 med.:nisi quid me fallit,
Cic. Fam. 5, 20, 6; cf.:si quid nunc me fallit in scribendo,
id. ib. 3, 5, 4:dominum sterilis saepe fefellit ager,
Ov. A. A. 1, 450:certe hercle hic se ipsus fallit, non ego,
Ter. And. 3, 2, 15:tam libenter se fallunt, quam si una fata decipiunt,
Sen. Brev. Vit. 11, 1:cum alios falleret, se ipsum tamen non fefellit,
Lact. 1, 22, 5.— Pass. in mid. force, to deceive one's self, be deceived, to err, be mistaken:errore quodam fallimur in disputando,
Cic. Rep. 3, 35:qua (spe) possumus falli: deus falli qui potuit?
id. N. D. 3, 31, 76:memoriā falli,
Plin. 10, 42, 59, § 118:jamque dies, nisi fallor, adest,
Verg. A. 5, 49; Cic. Att. 4, 17, 1; 16, 6, 2:ni fallor,
Ov. F. 4, 623; Lact. 2, 19, 1; cf.:ordinis haec virtus erit et venus, aut ego fallor,
Hor. A. P. 42.—With object-clause:dicere non fallar, quo, etc.,
Luc. 7, 288:quamquam haut falsa sum, nos odiosas haberi,
Plaut. Aul. 2, 1, 4; cf.:id quam facile sit mihi, haud sum falsus,
id. Men. 5, 2, 3; Ter. And. 4, 1, 23; Sall. J. 85, 20:neque ea res falsum me habuit,
did not deceive me, id. ib. 10, 1:ut falsus animi est!
Ter. Eun. 2, 2, 43.—Of inanim. or abstr. objects:(γ).promissum,
not to fulfil, Curt. 7, 10, 9:fidem hosti datam fallere,
to violate, break, betray, deceive, Cic. Off. 1, 13, 39:quodsi meam spem vis improborum fefellerit atque superaverit,
id. Cat. 4, 11, 23; cf. id. de Or. 1, 1, 2:non fallam opinionem tuam,
id. Fam. 1, 6 fin.; cf. Caes. B. C. 3, 86 fin.:imperium,
to fail to execute, Plin. 7, 37, 38, § 125:cum lubrica saxa vestigium fallerent,
betrayed, Curt. 4, 9.— Poet.:tu faciem illius Falle dolo,
imitate deceptively, assume, Verg. A. 1, 684:sua terga nocturno lupo,
i. e. to hide, conceal, Prop. 4, 5, 14:casses, retia,
to shun, avoid, Ov. H. 20, 45; 190. —Absol.: neque quo pacto fallam... Scio quicquam, Caecil. ap. Cic. N. D. 3, 29 fin.:B.cum maxime fallunt, id agunt, ut viri boni esse videantur,
Cic. Off. 1, 13, 41:ea (divinatio) fallit fortasse nonnumquam,
id. Div. 1, 14, 25:non in sortitione fallere,
id. Verr. 2, 2, 53, § 132:in ea re,
Nep. Them. 7, 2; Cels. 7, 26, 2: ne falleret bis relata eadem res, Liv. 29, 35, 2:ut, si quid possent, de induciis fallendo impetrarent,
Caes. B. G. 4, 13, 5:germinat et numquam fallentis termes olivae,
Hor. Epod. 16, 45:plerumque sufflati atque tumidi (oratores) fallunt pro uberibus,
Gell. 7, 14, 5.—Impers.: fallit (me) I deceive myself, I mistake, am mistaken:II.sed nos, nisi me fallit, jacebimus,
Cic. Att. 14, 12, 2; cf.:nisi me propter benevolentiam forte fallebat,
id. Cael. 19, 45; id. Sest. 50, 106:nec eum fefellit,
id. Off. 2, 7, 25:vide, ne te fallat,
Varr. R. R. 2, 1, 25. And cf. under II. B. 2.In partic.A.To deceive in swearing, to swear falsely:B.is jurare cum coepisset, vox eum defecit in illo loco: SI SCIENS FALLO,
Cic. Fam. 7, 1, 2; cf.:lapidem silicem tenebant juraturi per Jovem haec verba dicentes: SI SCIENS FALLO, TVM ME DISPITER, etc., Paul. ex Fest. s. v. lapidem, p. 115 Müll.: si sciens fefellisset,
Plin. Pan. 64, 3; cf. Liv. 21, 45, 8; Prop. 4, 7, 53:expedit matris cineres opertos Fallere,
i. e. to swear falsely by the ashes of your mother, Hor. C. 2, 8, 10.—With respect to one's knowledge or sight, for the more usual latēre: to lie concealed from, to escape the notice, elude the observation of a person (so in Cic., Sall., and Caes. for the most part only impers., v. 2. infra).(α).With acc.:(β).neque enim hoc te, Crasse, fallit, quam multa sint et quam varia genera dicendi,
Cic. de Or. 1, 60, 255:tanto silentio in summum evasere, ut non custodes solum fallerent, sed, etc.,
Liv. 5, 47, 3:nec fefellit veniens ducem,
id. 2, 19, 7; Curt. 7, 6, 4; cf.:quin et Atridas duce te (Mercurio)... Priamus... Thessalosque ignes et iniqua Trojae Castra fefellit,
Hor. C. 1, 10, 16:quos fallere et effugere est triumphus,
id. ib. 4, 4, 52:Spartacum si qua potuit vagantem Fallere testa,
id. ib. 3, 14, 20; Suet. Caes. 43:nec te Pythagorae fallant arcana,
Hor. Epod. 15, 21; id. Ep. 1, 6, 45:nec quicquam eos, quae terra marique agerentur, fallebat,
Liv. 41, 2, 1 Drak.:ut plebem tribunosque falleret judicii rescindendi consilium initum,
id. 4, 11, 4:tanta celeritate, ut visum fallant,
Plin. 9, 50, 74, § 157:oculos littera fallit,
cannot be distinctly read, Ov. A. A. 3, 627.— With acc. and inf.:neutros fefellit hostes appropinquare,
Liv. 31, 33, 8 Weissenb. ad loc.—Mid. with gen.:nec satis exaudiebam, nec sermonis fallebar tamen,
Plaut. Ep. 2, 2, 55.—Absol., to escape notice, be unseen, remain undiscovered:2.speculator Carthaginiensium, qui per biennium fefellerat, Romae deprehensus,
Liv. 22, 33, 1; 25, 9, 2:spes fallendi, resistendive, si non falleret,
of remaining unnoticed, id. 21, 57, 5:non fefellere ad Tifernum hostes instructi,
id. 10, 14, 6.—So with part. perf., Liv. 42, 64, 3; 23, 19, 11.—With part. pres.: ne alio itinere hostis falleret ad urbem incedens, i. e. arrive secretly, lanthanoi prosiôn, Liv. 8, 20, 5; cf. id. 5, 47, 9; Verg. A. 7, 350:nec vixit male, qui natus moriensque fefellit,
i. e. has remained unnoticed, Hor. Ep. 1, 17, 10:fallere pro aliquo,
to pass for, Gell. 7, 14:bonus longe fallente sagitta,
Verg. A. 9, 572.—Impers.: fallit (me), it is concealed from me, unknown to me, I do not know, am ignorant of (for the most part only with negatives or in negative interrogations), constr. with subject-clause:C.non me fefellit: sensi,
Plaut. Bacch. 2, 3, 64:num me fefellit, hosce id struere?
Ter. Heaut. 3, 2, 3; cf.:in lege nulla esse ejusmodi capita, te non fallit,
Cic. Att. 3, 23, 4:nec me animi fallit, etc.,
Lucr. 1, 136; 5, 97:quem fallit?
who does not know? Plin. 2, 103, 106, § 233:neque vero Caesarem fefellit, quin, etc.,
Caes. B C. 3, 94, 3.—To cause any thing (space, time, etc.) not to be observed or felt, to lighten any thing difficult, or to appease, silence any thing disagreeable, to beguile ( poet. and in post-Aug. prose):A.medias fallunt sermonibus horas Sentirique moram prohibent,
Ov. M. 8, 652:jam somno fallere curam,
Hor. S. 2, 7, 114:Fallebat curas aegraque corda labor,
Ov. Tr. 3, 2, 16; cf.dolores,
id. ib. 5, 7, 39:luctum,
Val. Fl. 3, 319:molliter austerum studio fallente laborem,
Hor. S. 2, 2, 12; Ov. M. 6, 60; Plin. 27, 7, 28, § 49.—Prov.:fallere credentem non est operosa puellam Gloria,
Ov. H. 2, 63.—Hence, falsus, a, um, P. a., deceptive, pretended, feigned, deceitful, spurious, false (syn.: adulterinus, subditus, subditicius, spurius).[p. 722] Adj.:(β).testes aut casu veri aut malitia falsi fictique esse possunt,
Cic. Div. 2, 11, 27; cf.:falsum est id totum, neque solum fictum, sed etiam imperite absurdeque fictum,
id. Rep. 2, 15:ementita et falsa plenaque erroris,
id. N. D. 2, 21, 55:pro re certa spem falsam domum retulerunt,
id. Rosc. Am. 38, 110; cf.:spe falsa atque fallaci,
id. Phil. 12, 2, 7; so,spes,
id. Sull. 82, 91:falsa et mendacia visa,
id. Div. 2, 62, 127; cf.:falsa et inania visa,
id. ib.:falsum et imitatione simulatum,
id. de Or. 2, 45, 189; cf. id. Phil. 11, 2, 5:argumentum,
id. Inv. 1, 48, 90:qui falsas lites falsis testimoniis Petunt,
Plaut. Rud. prol. 13:reperiuntur falsi falsimoniis,
id. Bacch. 3, 6, 12:ambitio multos mortales falsos fieri subegit,
Sall. C. 10, 5 Kritz.:pater (opp. verus),
a supposed father, Ov. M. 9, 24; cf. id. ib. 1, 754:falsi ac festinantes,
Tac. A. 1, 7: suspectio, Enn. ap. Non. 511, 5:nuntius,
Cic. de Or. 1, 38, 175:rumores,
Caes. B. G. 6, 20, 2:poena falsarum et corruptarum litterarum,
Cic. Fl. 17, 39; cf.:falsas esse litteras et a scriba vitiatas,
Liv. 40, 55, 1:falsarum tabularum rei,
Suet. Aug. 19:fama,
Cic. Lael. 4, 15:appellatio,
Quint. 7, 3, 5:sententiae,
id. 8, 5, 7:crimina,
Hor. C. 3, 7, 14;terrores,
id. Ep. 2, 1, 212:opprobria,
i. e. undeserved, id. ib. 1, 16, 38; cf.honor,
id. ib. 39: falsi Simoëntis ad undam, i. e. fictitious (simulati), Verg. A. 3, 302; cf.:falsi sequimur vestigia tauri (i. e. Jovis),
Val. Fl. 8, 265:vultu simulans Haliagmona,
Stat. Th. 7, 739:ita ceteros terruere, ut adesse omnem exercitum trepidi ac falsi nuntiarent,
Tac. H. 2, 17:ne illi falsi sunt qui divorsissumas res pariter expectant,
deceived, mistaken, Sall. J. 85, 20; cf.:falsus utinam vates sim,
Liv. 21, 10, 10; so,vates,
id. 4, 46, 5.— Comp. (rare):quanto est abjectior et falsior ista (theologia),
Aug. Civ. D. 7, 5 fin.:nihil est hominum inepta persuasione falsius,
Petr. 132; cf. Paul. ex Fest. p. 92, 11 Müll.— Sup.:id autem falsissimum est,
Col. 1, 6, 17.—With gen.:2. B.Felix appellatur Arabia, falsi et ingrati cognominis,
Plin. 12, 18, 41, § 82.—As subst.1.falsus, i, m., a liar, deceiver:2.Spurinnam ut falsum arguens,
a false prophet, Suet. Caes. 81 fin.; id. Tib. 14.—falsum, i, n., falsehood, fraud:1.ex falsis verum effici non potest,
Cic. Div. 2, 51, 106; cf.:veris falsa remiscet,
Hor. A. P. 151:vero distinguere falsum,
id. Ep. 1, 10, 29:falsum scripseram,
Cic. Att. 7, 14, 2; Quint. 7, 2, 53:ex illa causa falsi,
i. e. of fraud, Dig. 48, 10 (De lege Cornelia de falsis), 1;v. the whole title: acclinis falsis animus,
Hor. S. 2, 2, 6:nec obstitit falsis Tiberius,
Tac. A. 2, 82:simulationum falsa,
id. ib. 6, 46 et saep.—Adverb.:telisque non in falsum jactis,
i. e. not at random, with effect, Tac. A. 4, 50 fin.:jurare falsum,
Ov. Am. 3, 3, 11.— Adv., untruly, erroneously, unfaithfully, wrongly, falsely; in two forms, falso and false.falso:2.eho mavis vituperari falso, quam vero extolli?
Plaut. Most. 1, 3, 21 sq.; cf. id. Trin. 1, 2, 173;so opp. vero,
Curt. 5, 2, 2: ei rei dant operam, ut mihi falso maledicatur, Cato ap. Charis. p. 179 P.: falso criminare, Enn. ap. Non. 470, 16:neque me perpetiar probri Falso insimulatam,
id. Am. 3, 2, 7; 21; cf.:non possum quemquam insimulare falso,
Cic. Verr. 2, 5, 41, § 107:falso memoriae proditum,
id. de Imp. Pomp. 14, 41:cum Tarquinius... vivere falso diceretur,
id. Rep. 2, 21; cf.:adesse ejus equites falso nuntiabantur,
Caes. B. C. 1, 14, 1:cum utrumque falso fingerent,
Liv. 42, 2:falso in me conferri,
Cic. Fam. 5, 5, 2: aliquem falso occidere, i. e. by mistake, Naev. ap. Charis. p. 179 P.; cf.:ut miseri parentes quos falso lugent, vivere sciant,
Liv. 34, 32, 13; and:falso lamentari eas Darium vivum,
Curt. 3, 12:falso queritur de natura sua genus humanum,
Sall. J. 1:falso plurima volgus amat,
Tib. 3, 3, 20 (so perh. also in Cic. Ac. 2, 46, 141, non assentiar saepe falso, instead of false).—Ellipt.: Da. Si quid narrare occepi, continuo dari tibi verba censes. Si. Falso, Ter. And. 3, 2, 24; cf.:atqui in talibus rebus aliud utile interdum, aliud honestum videri solet. Falso: nam, etc.,
Cic. Off. 3, 18, 74; so Quint. 2, 17, 12; Nep. Alc. 9:quia inter inpotentes et validos falso quiescas, = quia falluntur qui putant quiesci posse,
Tac. Germ. 36.—false (very rare): judicium false factum, Sisenn. ap. Charis. p. 179; Plaut. Capt. 3, 4, 78 Fleck. (Cic. Ac. 2, 46, 141 dub., B. and K., al. falso).— Sup.:quae adversus haec falsissime disputantur,
Aug. Conf. 10, 13. -
6 alius
alius a, ud （gen. alīus; or m aliī, f aliae, all rare, alterīus is used instead; dat. aliī; nom plur. aliī, rarely alī), adj. pronom. [2 AL-], another, other, different: in aliā causā (opp. in hac): aliis in civitatibus: condemnatus aliis criminibus: utrum hanc actionem habebis... an aliam quampiam: ne quam aliam quaerat copiam, T.: si alius legem tulisset, any one else: (hoc) alium, non me, excogitasse, some one else: num quid est aliud? Quid aliud tibi vis? T.: Sed quis nunc alius audet praeferre? etc., Iu. — Alia omnia (not omnia alia), everything else: alia omnia falsa sunt, virtus una, etc.: aliaeque volucres et Procne, and in particular, V.—Praegn. ( indef pron. understood), some other, any other, somebody else, something else: etiam si melius aliud fuit, tamen, etc.: utar post alio, si invenero melius, something else: siti magis quam aliā re accenditur, S.—Hence, ‘alio die’ dicere, of the augur, who, deeming the omens unfavorable, postponed the Comitia to some other day.—In comparisons, other than, different from: alium esse censes nunc me atque olim, T.: potest aliud mihi ac tibi videri: alia atque antea sentiret, N.: lux longe alia est solis ac lychnorum, is very different: nihil aliud nisi, nothing else but, only: amare nihil aliud est, nisi eum diligere, etc., is simply: ut nihil aliud nisi de hoste cogitet: si provincia alii quam Mario traderetur, S. — Nihil aliud quam, nothing else than, only: hostes quidem nihil aliud quam perfusis vano timore Romanis abeunt, L.: is intromissus... nihil aliud quam hoc narrasse fertur, L. — So, quid aliud quam? what else than?: quibus quid aliud quam admonemus cives nos eorum esse, L.: num quid aliud praeter hasce insidias?: aliud, praeterquam de quo retulissent, dicere, L.—In distributive clauses, alius... alius; aliud... aliud, etc., one... another, the one... the other: alios excluserunt, alios eiecerunt: ut alias... auferretur, alius... occideretur.— Plur, some... others: quid potes dicere cur alia defendas, alia non cures: cum alii fossas complerent, alii defensores vallo depellerent, Cs. — Partim, pars, or quidam often corresponds to alius: principes partim interfecerant, alios in exsilium eiecerant, N.: nos alii ibimus Afros, pars Scythiam veniemus, V.—Also with aliquis: putat aliquis esse voluptatem bonum; alius autem pecuniam. — Sometimes aliud... aliud, simply, one thing... another, different things: aliud est male dicere, aliud accusare: longe aliud esse virgines rapere, aliud pugnare, L. — Connected by atque or -que, the one and the other; now this, now that; different: eadem res... alio atque alio elata verbo: milites trans flumen aliis atque aliis locis traiciebant, L.; cf. alias deinde alias morae causas facere, S.—In abridged expressions: fecerunt alii quidem alia quam multa, different men have done very many different things: alius ex aliā parte, from different quarters: dies alios alio dedit ordine Luna Felicīs operum, V.: quo facto cum alius alii subsidium ferrent, one to another, Cs.: alius alio more viventes, each in a different way, S.: cum alii alio mitterentur, in different directions, L.—Alius ex alio, super alium, post alium, one after another: ut aliud ex alio incidit, T.: alias ex aliis nectendo moras, L.: nos alia ex aliis in fata vocamur, V.—Meton., praegn., of another kind, different: nunc hic dies aliam vitam defert, alios mores postulat, T.: Huic aliud mercedis erit, V.: longe alia mihi mens est, S.: aliusque et idem Nasceris, H.—Hence, of a vote: in alia omnia ire (sc. vota), to go against (a motion), vote the other way. — With quam: iuvenis longe alius ingenio, quam cuius simulationem induerat, L.: non aliā quam, H. — With comp abl. (poet.): Neve putes alium sapiente bonoque beatum, H.: alius Lysippo, H. — Of that which remains of a whole, the rest, the remainder (for reliquus, ceteri): aliae naves, V.: (venti) praeter Iapyga, H.: ex aliis ei maximam fidem habebat, Cs.: inter primos atrox proelium fuit, alia multitudo terga vertit, L.; cf. ut omittam leges alias omnīs. — A second, the other (of two), another: eis (Catoni et Caesari) gloria par, sed alia alii, S.: duas (leges) promulgavit, unam... aliam, Cs.: duo deinceps reges, alius aliā viā, civitatem auxerunt, each in a different way, L.: alias partes fovere, the other side, Ta.: alius Achilles, a second, V.—With a subst., expressing the species, besides, also: virginitate aliisque caeremoniis venerabilis, and other (claims to respect, namely) observances, L.: Inde alias animas Deturbat, the rest, the shades, V.* * *Ithe_one... the_other (alius... alius)IIalia, aliud ADJother, another; different, changed; (A+G)alii...alii -- some...others
-
7 testimonium
testĭmōnĭum, ii, n. [testor], witness, evidence, attestation, testimony (oral or written):II.qui falsas lites falsis testimoniis Petunt,
Plaut. Rud. prol. 13:testimonii dictio,
Ter. Phorm. 2, 1, 63:quorum egregiam fuisse virtutem testimonio Ciceronis cognoverat,
Caes. B. G. 5, 52:testimonium in aliquem dicere,
Cic. Rosc. Am. 36, 102;testimonium dicere de conjuratione,
id. Sull. 30, 83:testimonium dicere contra deos,
id. N. D. 3, 34, 83; cf.:dicere aliquid pro testimonio,
Plaut. Poen. 3, 2, 19; Cic. Rosc. Am. 35, 101; 36, 102; id. Verr. 2, 1, 5, § 14:testimonium impertire,
id. Fam. 5, 12, 7:Bruttiano justissimum integritatis testimonium redditum,
Plin. Ep. 6, 22, 6: licet iis testimonium reddere industriae, Quint. 11, 1, 88:Publio tuo neque operā... neque testimonio defui,
Cic. Fam. 5, 17, 2:legite testimonia testium vestrorum,
id. Mil. 17, 46: testimonia recitare, Hadrian. in Dig. 22, 5, 3, § 4; so,falsi testes, falsa signa testimoniaque et indicia ex eādem officinā exibant,
Liv. 39, 8, 7:vocare aliquem ad testimonium,
Varr. R. R. 1, 4 fin.:citare ad testimonium,
Petr. 2:in testimonium citare,
Macr. S. 1, 4:ovis damnata falso testimonio,
Phaedr. 1, 17, 6.—Transf., that which serves as proof of any thing, proof, evidence:hoc interest inter exemplum et testimonium: exemplo demonstratur, id quod dicimus cujusmodi sit: testimonio, esse illud ita, ut nos dicimus, confirmatur,
Auct. Her. 4, 3, 5:testimoniorum quae sunt genera? Divinum et humanum: divinum, ut oracula, ut auspicia, ut vaticinationes et responsa sacerdotum, haruspicum, conjectorum: humanum, quod spectatur ex auctoritate et ex voluntate et ex oratione aut liberā aut expressā: in quo insunt scripta, pacta, promissa, jurata, quaesita,
Cic. Part. Or. 2, 6:dare testimonium sui judicii,
id. Leg. 3, 1, 1; so,laudum suarum,
id. Lael. 26, 98:laboris sui periculique afferre,
Caes. B. C. 3, 53:ejus rei testimonium esse, quod, etc.,
id. B. G. 1, 44; cf.:ejus rei ipsa verba formulae testimonio sunt,
Cic. Rosc. Com. 4, 11:cui rei mors indigna Palamedis testimonium dat,
Auct. Her. 2, 19, 28: quod testimonio sit, non ex verbis aptum pendere jus, sed, etc. Cic. Caecin. 18, 52:postquam, quae voluerat, dixerat, testimonii loco librum tradidit,
Nep. Lys. 4, 3:testimonio sunt clarissimi poëtae,
Quint. 1, 10, 10:arca testimonii,
Vulg. Exod. 25, 22; 40, 5 et saep. -
8 laus [1]
1. laus, laudis, f., das Lob, die Anerkennung, Achtung, die der Verdienstvolle genießt, der Ruhm, die Verherrlichung (Ggstz. vituperatio, maledictum [üble Nachrede], reprehensio, crimen, culpa), Plur. laudes, Lob, Lobsprüche, Lobeserhebungen, Lobreden, Loblieder (Ggstz. vituperationes), I) eig. u. meton.: A) eig.: bellica laus, bellicae laudes, Cic.: blandae laudes magistri, Verg.: laus debita, Quint.: falsa, Cic.: imperatoria, Cic.: inanis et infructuosa, Tac. dial.: insignis, Quint.: insolita, Quint.: iucunda, Cic.: maior, Quint.: maxima, Cic.: laudes maximae, Cic.: laus modica, Quint.: nascens, Cic.: laus Pompeiana, Verherrlichung des Pompejus, Cic.: popularis, Quint.: praecipua, Nep.: pulcherrima, Quint.: laus solida, Val. Max.: laus summa, Quint.: laudes summae, Cic.: laus vera, Ter. u. Quint.: laudes funebres, Liv.: laudes meritae, Liv.: laudes verae, Cic. – abundans bellicis laudibus, Cic.: laudis avidus, Cic. u. Sall.: laudis cupidus, Cic.: lande dignus, Cic. u. Hor.: laudibus indignus, Hieron. – m. subj. Genet., laus doctorum, vulgi, Quint. – m. obj. Genet., laus Pompei, Quint.: iuris periti viri, militaris viri, Quint.: continentiae, Cic.: eloquentiae, Quint.: ingenii, Quint.: legum, Quint.: rei militaris, Nep.: virtutis, Quint.: liberatarum Thebarum, Nep.: patriae in libertatem vindicandae, Cic.: dicendi, Cic.: venandi et equitandi, Cic. – omnes tui ad laudem impetus, Cic. – te praepropera festinatio abducet a tantis laudibus, Cic.: cum et illi cives optimi sint et ego ab ista laude non absim, und auch mir dieser Ruhm nicht abgesprochen werden dürfte, Cic.: cum aliquantum ex provincia atque ex imperio laudis accesserit, Cic.: laudem patriae in libertatem vindicandae adamasse, Cic.: adhortari alqm ad certam laudem (Ggstz. a dimicatione deterrere), Cic.: adipisci laudem, Cic., in Sempronio (in der Sache des S.) maximam ab omnibus laudem, Cic.: afferre alci tantam laudem, Verg.: ceterorum laudibus obscuritatem afferre (v. jmds. Taten), Cic.: laude affici, Lob ernten, Cic.: affingere alci falsam laudem, Cic.: agere laudes, Naev. fr.: agere alci laudes gratesque, Plaut., laudes gratiasque, Liv. u. Eutr.: agnoscere Augusti laudes, darin des Au. Lob erkennen, Hor.: asciscendae laudis causā, Cic.: ascribere alqm socium alcis laudibus, Cic.: assequi (erreichen) alcis laudes (Ggstz. exsuperare), Liv.: tua laus pariter cum re publica cecĭdit (ist dahingesunken), Cic.: canere laudem victorum, Phaedr., laudes regum, Curt.: canere suas et imperatoris laudes (v. Soldaten beim Triumph), Liv.: canere ad tibiam clarorum virorum laudes, Cic., laudes heroum ac deorom ad citharam, Quint.: capere (ernten) ex hac una re maximam laudem, Cic. (u. so quantam et quam veram laudem capiet Parmeno! Ter.): loquendi laude carere, Cic.: lande suā non carere (v. einer Sache), Quint.: celebrare alcis laudes, Cic.: celebrare alqd laudibus, Lact., alqd super omnia laudibus, aliquid miris laudibus, Plin.: quantis laudibus suum erum collaudavit, Plaut.: colligere undique omnium laudem, Cic.: communicare bellicas laudes cum multis, vielen einen Anteil am Kriegsruhm zugestehen, Cic.: concedere alci summam dicendi laudem, Cic.: conferre laudem in medium, alle an dem eigenen Ruhm teilnehmen lassen (Ggstz. laudem ex communi ad se trahere), Liv.: consequi laudem, s. cōn-sequorno. II, 2, a, α (Bd. I. S. 1517): cumulare alqm omni laude, Cic., alqm certatim laude, Plin. ep., alqm apud alqm tantis laudibus, Plin. ep.: dare alqd alci laudi, Cic., non laudi, sed vitio, Cic. (u. so si Fabio laudi datum esset, quod [daß er] pingeret, Cic.): debere alci laudem illam, Cic.: deesse alcis laudibus, sich jmds. Belobung entziehen, Cic.: delectari hāc laude dicendi (v. den Athenern), Cic.: non de laude alcis delibare quicquam, Cic.: deterrere alqm a laude, von der Bahn des Ruhmes zurückschrecken, Plin. pan.: vera laus detrahitur (wird geschmälert) alci oratione alcis, Cic.: alci dicere laudes, jmdm. lobsingen, jmds. Lob anstimmen, Ov.: dicere (besingen) laudes alcis, Verg. (vgl. quid prius dicam solitis Parentis laudibus, Hor.): dicere laudes de Caesare, Gell.: ista omnia numquam in culpam, sed in laudem dicuntur, Gell.: o Cn. Pompei sic late longeque diffusa laus, ut etc., Cic.: dolere alienā laude, Cic.: eam laudem hic ducit maximam, das hält er für das gr. L., Ter.: tu nunc id tibi laudi ducis, quod tum fecisti inopiā? Ter.: laudi ducitur (es gereicht zum L.) adulescentulis quam plurimos habuisse amatores, Nep.: efferre alqm laudibus u. summis laudibus ad caelum, Cic.: ferre alqm laudibus in caelum, Nep.: ferre alqd laudibus u. maximis laudibus, Cic., alqm summis laudibus, Nep.: eripere huius generis laudem iam languenti Graeciae et transferre in hanc urbem, Cic.: brevitas laus est interdum in aliqua parte dicendi, Cic.: est ea laus eloquentiae certe maxima, Cic.: principibus placuisse viris non ultima (geringste) laus est, Hor.: quos (pueros) laus formandos est tibi magna datos, Ov.: at illa laus est, magno in genere et in divitiis liberos hominem educare, Plaut.: id facere laus est quod decet, non quod licet, Sen. poët.: laudis est purum tenuisse ferrum, Sen. poët.: apud Graecos in summa laude esse, in hohen Ehren stehen (v. Pers.), Nep.: magnis in laudibus totā fere fuit Graeciā victorem Olympiae citari, wurde es für eine hohe Ehre gehalten, Nep.: haec in Graecia magnae laudi erant, Nep.: ut sempiternae laudi tibi sit iste tribunatus, Cic.: ut coniunctionem amicitiamque nostram utrique: nostrûm laudi sperem fore, Cic.: cum populo Romano et in laude et in gratia esse, bei dem röm. V. Ruhm und Gunst erlangen, Cic.: excellere eodem in genere laudis, Cic., omni genere laudis, Cic.: excipere (ernten) laudem ex eo, quod (daß) etc., Cic.: laudes alcis od. alcis rei exsequi, sich über jmds. L. verbreiten, Liv. fr. u. Plin.: exsuperare alcis laudes (Ggstz. assequi), Liv.: bellicas laudes extenuare verbis easque detrahere ducibus, Cic.: extollere alqm in caelum suis laudibus, Cic.: laudi facere modum, seinem Ehrgeize ein Ziel setzen, Curt.: favere alcis laudi, alcis nascenti laudi, Cic.: faveo quoque laudibus istis, dein Lob ist mir selbst erfreulich, Ov.: ferre alqm laudibus in od. ad caelum, Cic. u. Liv.: ferre alqm od. alqd laudibus, Cic. u. Liv., alqm laudibus miris, Apul., alqm summis laudibus, Nep., alqm tantis laudibus, ut etc., Tac., alqd magnis laudibus, Plin.: ferri praecipuā laude (v. Pers.), Nep.: ferre carmine laudes Herculeas et facta, in Lobliedern die Taten des Herkules preisen, Verg.: florere laudibus, Cic. u. Lucr.: qua in familia laus aliqua forte floruerit, Cic.: brevitas in universa eloquentia laudem non habet, Cic.: quorum neuter summi oratoris habuit laudem, Cic.: Macrochir praecipuam habet laudem amplissimae pulcherrimaeque corporis formae, Nep.: quod omnes laudes habet, id est optimum, Cic.: laudem de me nullus adulter habet, kein Buhler hat noch Ruhm sich geholt an mir, Ov.: cotidianae assiduaeque laudes (Lobreden) ab alqo de nobis habentur, Cic.: alci laudes gratiasque habere maximas, Plaut.: eodem e fonte se hausturum intellegit laudes suas, e quo sit aspersus, Cic.: suo maledicto laudem alcis illustrare, Cic.: imminuere alcis laudem, Cic.: alci tantum impertire laudis, quantum forti viro et sapienti homini debetur, Cic.: implere populares meritis laudibus, unter den Landsleuten das verdiente Lob verbreiten, Liv.: incumbere toto pectore ad laudem, Cic.: invidere laudi alcis, Cic.: ipse meritus est, ut laudetur laudibus, Plaut.: laudemus igitur prius legem ipsam veris et propriis generis sui laudibus, Cic.: libare suo nomini ex aliorum laboribus laudem, Cornif. rhet.: minuere laudem alcis, Cic. u. Liv.: etiam in vulneris dolore cum laude mori, Cic.: obterere invidiā laudem virtutis, Nep.: obteritur laus imperatoria criminibus avaritiae, Cic.: obtrectare alcis laudibus, Liv.: maledicto (üble Nachrede) quidem idcirco nihil in hisce rebus loci est, quod omnia laus occupavit, Cic.: onerare alqm multis laudibus, Phaedr., alqm eximiis laudibus, Liv.: alqm laudibus haud immeritis, Cic.: ornare alqm non solum suis laudibus, sed etiam alienis, Cic.: ornare alqm veris laudibus, Cic.: ornare res alcis divinis laudibus, Cic.: sibi parĕre maximam laudem ex illa accusatione nobili et gloriosa, Cic.: alcis laus perfertur ad nos nec obscuro nec vario sermone, sed et clarissimā et unā omnium voce, Cic.: petere laudes fucosas, Porcius poët. bei Suet.: quae est ista laus, quae possit e macello peti, Cic.: neque ego hoc in tua laude pono, rechne ich dir als Lob an, Cic.: ipsum Latine loqui est illud quidem in magna laude ponendum, Cic.: praedicare alqd miris laudibus, Plin.: praeripere aliis eam laudem, Cic.: alci praeripere desponsam iam et destinatam laudem, Cic.: dicendi non ita multum laude processisse, Cic.: quaeritur in re domestica continentiae laus, in publica dignitatis, Cic.: referre (erneuern) veterem Valeriae gentis in liberanda patria laudem, Cic.: scribere laudem victori cuidam pyctae, ein Lobgedicht schreiben, Phaedr.: scribere de Alexandri laudibus, Gell.: servire in eo magis suae quam vestrae laudi existimationique, Cic.: alqm aliqua ex parte in societatem laudum suarum venire pati, teilnehmen lassen an usw., Cic.: suffragari alcis laudi et in senatu et ceteris rebus, Cic.: subvenire alcis laudi, Cic.: omnes suas laudes transfundere ad alqm (Ggstz. exhaurire aliquam partem ex alcis laudibus), Cic.: tribuere alci laudem suam, Cic., alci rei summam laudem, Cic.: laudem ex communi ad se trahere (Ggstz. laudem conferre in medium), Liv.: venari laudem modestiae in ea re, Cic.: viget apud eos venandi et equitandi laus, Cic.: laudem eorum iam prope senescentem ab oblivione hominum atque a silentio vindicare, Cic.: vivere in laude, fort u. fort nichts als Lob ernten, Cic.
B) meton.: a) die löbliche Handlung od. Tat, das Verdienst, die ruhmvolle Wirksamkeit, laus Thesea, Ov.: hae tantae summis in rebus laudes. so r. W., Cic.: aberat tertia laus, Cic.: cuius laudis ut memoria maneret, Nep.: sunt hic etiam sua praemia laudi, Verg. – b) Plur. laudes = löbliche, rühmliche Eigenschaften, Vorzüge, conferre se alcis laudibus, Phaedr. 4, 24 (23), 4: quarum laudum gloriam adamaris, quibus artibus eae laudes comparantur, in iis esse laborandum, Cic. ep. 2, 4, 2: Ggstz., est enim (signum Corinthium) nudum nec aut vitia, si qua sunt, celat aut laudes parum ostentat, Plin. ep. 3, 6, 2: quorum operum et laudes et culpae (Mängel, Gebrechen) aeternae solent permanere, Vitr. 3, 1, 4.
II) übtr., der Wert einer Sache, coccum in laude est, Plin.: Cois amphoris laus maxima, Plin.: Creticae cotes diu maximam laudem habuere, Plin. – / Genet. Plur. gew. laudum; doch auch laudium, wie Cic. Phil. 2, 28 cod. Vat. Sidon. carm. 23, 31. Itin. Alex. 53 (119).
-
9 laus
1. laus, laudis, f., das Lob, die Anerkennung, Achtung, die der Verdienstvolle genießt, der Ruhm, die Verherrlichung (Ggstz. vituperatio, maledictum [üble Nachrede], reprehensio, crimen, culpa), Plur. laudes, Lob, Lobsprüche, Lobeserhebungen, Lobreden, Loblieder (Ggstz. vituperationes), I) eig. u. meton.: A) eig.: bellica laus, bellicae laudes, Cic.: blandae laudes magistri, Verg.: laus debita, Quint.: falsa, Cic.: imperatoria, Cic.: inanis et infructuosa, Tac. dial.: insignis, Quint.: insolita, Quint.: iucunda, Cic.: maior, Quint.: maxima, Cic.: laudes maximae, Cic.: laus modica, Quint.: nascens, Cic.: laus Pompeiana, Verherrlichung des Pompejus, Cic.: popularis, Quint.: praecipua, Nep.: pulcherrima, Quint.: laus solida, Val. Max.: laus summa, Quint.: laudes summae, Cic.: laus vera, Ter. u. Quint.: laudes funebres, Liv.: laudes meritae, Liv.: laudes verae, Cic. – abundans bellicis laudibus, Cic.: laudis avidus, Cic. u. Sall.: laudis cupidus, Cic.: lande dignus, Cic. u. Hor.: laudibus indignus, Hieron. – m. subj. Genet., laus doctorum, vulgi, Quint. – m. obj. Genet., laus Pompei, Quint.: iuris periti viri, militaris viri, Quint.: continentiae, Cic.: eloquentiae, Quint.: ingenii, Quint.: legum, Quint.: rei militaris, Nep.: virtutis, Quint.: liberatarum Thebarum, Nep.: patriae in libertatem vindicandae, Cic.: dicendi, Cic.: venandi et equitandi,————Cic. – omnes tui ad laudem impetus, Cic. – te praepropera festinatio abducet a tantis laudibus, Cic.: cum et illi cives optimi sint et ego ab ista laude non absim, und auch mir dieser Ruhm nicht abgesprochen werden dürfte, Cic.: cum aliquantum ex provincia atque ex imperio laudis accesserit, Cic.: laudem patriae in libertatem vindicandae adamasse, Cic.: adhortari alqm ad certam laudem (Ggstz. a dimicatione deterrere), Cic.: adipisci laudem, Cic., in Sempronio (in der Sache des S.) maximam ab omnibus laudem, Cic.: afferre alci tantam laudem, Verg.: ceterorum laudibus obscuritatem afferre (v. jmds. Taten), Cic.: laude affici, Lob ernten, Cic.: affingere alci falsam laudem, Cic.: agere laudes, Naev. fr.: agere alci laudes gratesque, Plaut., laudes gratiasque, Liv. u. Eutr.: agnoscere Augusti laudes, darin des Au. Lob erkennen, Hor.: asciscendae laudis causā, Cic.: ascribere alqm socium alcis laudibus, Cic.: assequi (erreichen) alcis laudes (Ggstz. exsuperare), Liv.: tua laus pariter cum re publica cecĭdit (ist dahingesunken), Cic.: canere laudem victorum, Phaedr., laudes regum, Curt.: canere suas et imperatoris laudes (v. Soldaten beim Triumph), Liv.: canere ad tibiam clarorum virorum laudes, Cic., laudes heroum ac deorom ad citharam, Quint.: capere (ernten) ex hac una re maximam laudem, Cic. (u. so quantam et quam veram laudem capiet Parmeno! Ter.): loquendi laude carere, Cic.: lande suā non care-————re (v. einer Sache), Quint.: celebrare alcis laudes, Cic.: celebrare alqd laudibus, Lact., alqd super omnia laudibus, aliquid miris laudibus, Plin.: quantis laudibus suum erum collaudavit, Plaut.: colligere undique omnium laudem, Cic.: communicare bellicas laudes cum multis, vielen einen Anteil am Kriegsruhm zugestehen, Cic.: concedere alci summam dicendi laudem, Cic.: conferre laudem in medium, alle an dem eigenen Ruhm teilnehmen lassen (Ggstz. laudem ex communi ad se trahere), Liv.: consequi laudem, s. consequor no. II, 2, a, α (Bd. I. S. 1517): cumulare alqm omni laude, Cic., alqm certatim laude, Plin. ep., alqm apud alqm tantis laudibus, Plin. ep.: dare alqd alci laudi, Cic., non laudi, sed vitio, Cic. (u. so si Fabio laudi datum esset, quod [daß er] pingeret, Cic.): debere alci laudem illam, Cic.: deesse alcis laudibus, sich jmds. Belobung entziehen, Cic.: delectari hāc laude dicendi (v. den Athenern), Cic.: non de laude alcis delibare quicquam, Cic.: deterrere alqm a laude, von der Bahn des Ruhmes zurückschrecken, Plin. pan.: vera laus detrahitur (wird geschmälert) alci oratione alcis, Cic.: alci dicere laudes, jmdm. lobsingen, jmds. Lob anstimmen, Ov.: dicere (besingen) laudes alcis, Verg. (vgl. quid prius dicam solitis Parentis laudibus, Hor.): dicere laudes de Caesare, Gell.: ista omnia numquam in culpam, sed in laudem dicuntur, Gell.: o Cn. Pompei sic late longeque diffusa laus, ut————etc., Cic.: dolere alienā laude, Cic.: eam laudem hic ducit maximam, das hält er für das gr. L., Ter.: tu nunc id tibi laudi ducis, quod tum fecisti inopiā? Ter.: laudi ducitur (es gereicht zum L.) adulescentulis quam plurimos habuisse amatores, Nep.: efferre alqm laudibus u. summis laudibus ad caelum, Cic.: ferre alqm laudibus in caelum, Nep.: ferre alqd laudibus u. maximis laudibus, Cic., alqm summis laudibus, Nep.: eripere huius generis laudem iam languenti Graeciae et transferre in hanc urbem, Cic.: brevitas laus est interdum in aliqua parte dicendi, Cic.: est ea laus eloquentiae certe maxima, Cic.: principibus placuisse viris non ultima (geringste) laus est, Hor.: quos (pueros) laus formandos est tibi magna datos, Ov.: at illa laus est, magno in genere et in divitiis liberos hominem educare, Plaut.: id facere laus est quod decet, non quod licet, Sen. poët.: laudis est purum tenuisse ferrum, Sen. poët.: apud Graecos in summa laude esse, in hohen Ehren stehen (v. Pers.), Nep.: magnis in laudibus totā fere fuit Graeciā victorem Olympiae citari, wurde es für eine hohe Ehre gehalten, Nep.: haec in Graecia magnae laudi erant, Nep.: ut sempiternae laudi tibi sit iste tribunatus, Cic.: ut coniunctionem amicitiamque nostram utrique: nostrûm laudi sperem fore, Cic.: cum populo Romano et in laude et in gratia esse, bei dem röm. V. Ruhm und Gunst erlangen, Cic.: excellere eodem in genere laudis, Cic.,————omni genere laudis, Cic.: excipere (ernten) laudem ex eo, quod (daß) etc., Cic.: laudes alcis od. alcis rei exsequi, sich über jmds. L. verbreiten, Liv. fr. u. Plin.: exsuperare alcis laudes (Ggstz. assequi), Liv.: bellicas laudes extenuare verbis easque detrahere ducibus, Cic.: extollere alqm in caelum suis laudibus, Cic.: laudi facere modum, seinem Ehrgeize ein Ziel setzen, Curt.: favere alcis laudi, alcis nascenti laudi, Cic.: faveo quoque laudibus istis, dein Lob ist mir selbst erfreulich, Ov.: ferre alqm laudibus in od. ad caelum, Cic. u. Liv.: ferre alqm od. alqd laudibus, Cic. u. Liv., alqm laudibus miris, Apul., alqm summis laudibus, Nep., alqm tantis laudibus, ut etc., Tac., alqd magnis laudibus, Plin.: ferri praecipuā laude (v. Pers.), Nep.: ferre carmine laudes Herculeas et facta, in Lobliedern die Taten des Herkules preisen, Verg.: florere laudibus, Cic. u. Lucr.: qua in familia laus aliqua forte floruerit, Cic.: brevitas in universa eloquentia laudem non habet, Cic.: quorum neuter summi oratoris habuit laudem, Cic.: Macrochir praecipuam habet laudem amplissimae pulcherrimaeque corporis formae, Nep.: quod omnes laudes habet, id est optimum, Cic.: laudem de me nullus adulter habet, kein Buhler hat noch Ruhm sich geholt an mir, Ov.: cotidianae assiduaeque laudes (Lobreden) ab alqo de nobis habentur, Cic.: alci laudes gratiasque habere maximas, Plaut.: eodem e fonte se hausturum intelle-————git laudes suas, e quo sit aspersus, Cic.: suo maledicto laudem alcis illustrare, Cic.: imminuere alcis laudem, Cic.: alci tantum impertire laudis, quantum forti viro et sapienti homini debetur, Cic.: implere populares meritis laudibus, unter den Landsleuten das verdiente Lob verbreiten, Liv.: incumbere toto pectore ad laudem, Cic.: invidere laudi alcis, Cic.: ipse meritus est, ut laudetur laudibus, Plaut.: laudemus igitur prius legem ipsam veris et propriis generis sui laudibus, Cic.: libare suo nomini ex aliorum laboribus laudem, Cornif. rhet.: minuere laudem alcis, Cic. u. Liv.: etiam in vulneris dolore cum laude mori, Cic.: obterere invidiā laudem virtutis, Nep.: obteritur laus imperatoria criminibus avaritiae, Cic.: obtrectare alcis laudibus, Liv.: maledicto (üble Nachrede) quidem idcirco nihil in hisce rebus loci est, quod omnia laus occupavit, Cic.: onerare alqm multis laudibus, Phaedr., alqm eximiis laudibus, Liv.: alqm laudibus haud immeritis, Cic.: ornare alqm non solum suis laudibus, sed etiam alienis, Cic.: ornare alqm veris laudibus, Cic.: ornare res alcis divinis laudibus, Cic.: sibi parĕre maximam laudem ex illa accusatione nobili et gloriosa, Cic.: alcis laus perfertur ad nos nec obscuro nec vario sermone, sed et clarissimā et unā omnium voce, Cic.: petere laudes fucosas, Porcius poët. bei Suet.: quae est ista laus, quae possit e macello peti, Cic.: neque ego hoc in tua laude pono, rechne ich dir als————Lob an, Cic.: ipsum Latine loqui est illud quidem in magna laude ponendum, Cic.: praedicare alqd miris laudibus, Plin.: praeripere aliis eam laudem, Cic.: alci praeripere desponsam iam et destinatam laudem, Cic.: dicendi non ita multum laude processisse, Cic.: quaeritur in re domestica continentiae laus, in publica dignitatis, Cic.: referre (erneuern) veterem Valeriae gentis in liberanda patria laudem, Cic.: scribere laudem victori cuidam pyctae, ein Lobgedicht schreiben, Phaedr.: scribere de Alexandri laudibus, Gell.: servire in eo magis suae quam vestrae laudi existimationique, Cic.: alqm aliqua ex parte in societatem laudum suarum venire pati, teilnehmen lassen an usw., Cic.: suffragari alcis laudi et in senatu et ceteris rebus, Cic.: subvenire alcis laudi, Cic.: omnes suas laudes transfundere ad alqm (Ggstz. exhaurire aliquam partem ex alcis laudibus), Cic.: tribuere alci laudem suam, Cic., alci rei summam laudem, Cic.: laudem ex communi ad se trahere (Ggstz. laudem conferre in medium), Liv.: venari laudem modestiae in ea re, Cic.: viget apud eos venandi et equitandi laus, Cic.: laudem eorum iam prope senescentem ab oblivione hominum atque a silentio vindicare, Cic.: vivere in laude, fort u. fort nichts als Lob ernten, Cic.B) meton.: a) die löbliche Handlung od. Tat, das Verdienst, die ruhmvolle Wirksamkeit, laus Thesea, Ov.: hae tantae summis in rebus laudes. so r. W.,————Cic.: aberat tertia laus, Cic.: cuius laudis ut memoria maneret, Nep.: sunt hic etiam sua praemia laudi, Verg. – b) Plur. laudes = löbliche, rühmliche Eigenschaften, Vorzüge, conferre se alcis laudibus, Phaedr. 4, 24 (23), 4: quarum laudum gloriam adamaris, quibus artibus eae laudes comparantur, in iis esse laborandum, Cic. ep. 2, 4, 2: Ggstz., est enim (signum Corinthium) nudum nec aut vitia, si qua sunt, celat aut laudes parum ostentat, Plin. ep. 3, 6, 2: quorum operum et laudes et culpae (Mängel, Gebrechen) aeternae solent permanere, Vitr. 3, 1, 4. -
10 statuo
stătŭo, ui, utum, 3, v. a. [statum, sup. of sto], to cause to stand (cf.: colloco, pono).I.Corporeally.A. 1.To set up, set in the ground, erect:2.ibi arbores pedicino in lapide statuito,
Cato, R. R. 18:inter parietes arbores ubi statues,
id. ib.:stipites statuito,
id. ib.:palis statutis crebris,
Varr. R. R. 1, 14 init.:pedamenta jacentia statuenda,
are to be raised, Col. 4, 26:pedamentum inter duas vitis,
Plin. 17, 22, 21, § 194:hic statui volo primum aquilam,
the standard of the troops, Plaut. Pers. 5, 1, 7:signifer, statue signum,
plant the ensign, Liv. 5, 55, 1; Val. Max. 1, 5, 1.—To plant (rare):3. a.eodem modo vineam statuito, alligato, flexatoque uti fuerit,
Plin. 17, 22, 35, § 198:agro qui statuit meo Te, triste lignum (i. e. arborem),
Hor. C. 2, 13, 10.—Without specifying the place:b.ollam statuito cum aqua,
let a jar stand with water, Cato, R. R. 156 (157):crateras magnos statuunt, i. e. on the table,
Verg. A. 1, 724; so,crateras laeti statuunt,
id. ib. 7, 147: haec carina satis probe fundata et bene statuta est, well placed, i. e. so that the hull stands perpendicularly (cf.:bene lineatam carinam collocavit, v. 42),
Plaut. Mil. 3, 3, 44:nec quidquam explicare, nec statuere potuerant, nec quod statutum esset, manebat, omnia perscindente vento,
Liv. 21, 58, 7:eo die tabernacula statui passus non est,
to pitch, Caes. B. C. 1, 81; so, aciem statuere, to draw up an army:aciem quam arte statuerat, latius porrigit,
Sall. J. 52, 6.—With designation of the place by in and abl.; by adv. of place; by ante, apud, ad, circa, super, and acc.; by pro and abl.; by abl. alone (very rare), or by in and acc. (very rare): signa domi pro supellectile statuere, Cato ap. Prisc. 7, 19, 95 (p. 782 P.):4. a.statuite hic lectulos,
Plaut. Pers. 5, 1, 7:etiamsi in caelo Capitolium statueretur,
Cic. Or. 3, 46, 180:statuitur Sollius in illo gladiatorum convivio... atuitur, ut dico, eques Romanus in Apronii convivio,
is taken to the banquet, id. Verr. 2, 3, 25, § 61 sq.:tabernacula in foro statuere,
Liv. 39, 46, 3:in principiis statuit tabernaculum,
Nep. Eum. 7, 1:in nostris castris tibi tabernaculum statue,
Curt. 5, 11, 6; 8, 13, 20:statui in medium undique conspicuum tabernaculum jussit,
id. 9, 6, 1:(sagittae) longae, nisi prius in terra statuerent arcum, haud satis apte imponuntur,
id. 8, 14, 19:sedes curules sacerdotum Augustalium locis, superque eas querceae coronae statuerentur,
Tac. A. 2, 83:donum deae apud Antium statuitur,
id. ib. 3, 71:pro rigidis calamos columnis,
Ov. F. 3, 529:jamque ratem Scythicis auster statuisset in oris,
Val. Fl. 3, 653:statuere vas in loco frigido,
Pall. Oct. 22.—Of living beings:capite in terram statuerem, Ut cerebro dispergat viam,
Ter. Ad. 3, 2, 18:qui capite ipse sua in statuit vestigia sese (= qui sese ipse capite in sua vestigia statuit),
i. e. stands on his head, Lucr. 4, 472:patrem ejus a mortuis excitasses, statuisses ante oculos,
Cic. Or. 1, 57, 245:captivos vinctos in medio statuit,
Liv. 21, 42, 1:ubi primum equus Curtium in vado statuit,
id. 1, 13, 5:quattuor cohortes in fronte statuit,
id. 28, 33, 12:ante se statuit funditores,
id. 42, 58, 10:puerum ad canendum ante tibicinem cum statuisset,
id. 7, 2, 9:procul in conspectu eum (Philopoemenem) statuerunt,
id. 39, 49, 11:media porta robora legionum, duabus circa portis milites levemque armaturam statuit,
id. 23, 16, 8:bovem ad fanum Dianae et ante aram statuit,
id. 1, 45, 6:cum Calchanta circa aram statuisset,
Val. Max. 8, 11, ext. 6:marium si qui eo loci statuisset,
id. 3, 1, 2 fin.:adulescentes ante Caesarem statuunt,
Tac. A. 4, 8:in fronte statuerat ferratos, in cornibus cohortes,
id. ib. 3, 45:puer quis Ad cyathum statuetur?
Hor. C. 1, 29, 8:tu cum pro vitula statuis dulcem Aulide natam Ante aras,
id. S. 2, 3, 199:et statuam ante aras aurata fronte juvencum,
Verg. A. 9, 627:clara regione profundi Aetheros innumeri statuerunt agmina cygni,
Stat. Th. 3, 525.—Of statues, temples, columns, altars, trophies, etc.; constr. with acc. alone, or acc. of the structure and dat. of the person for whom or in whose honor it is erected:b.siquidem mihi aram et statuam statuis,
Plaut. As. 3, 3, 122:huic statuam statui decet ex auro,
id. Bacch. 4, 4, 1:ne ego aurea pro statua vineam tibi statuam,
id. Curc. 1, 2, 52:eique statuam equestrem in rostris statui placere,
Cic. Phil. 5, 15, 41; so id. ib. 9, 5, 10; 9, 7, 16; id. Verr. 2, 2, 62, § 151; 2, 2, 20, § 48; so,simulacrum alicui statuere,
Val. Max. 1, 1, 8:effigiem,
Verg. A. 2, 184:Mancinus eo habitu sibi statuit quo, etc. (effigiem),
Plin. 34, 5, 10, § 18:simulacrum in curia,
Tac. A. 14, 12:quanam in civitate tempium statueretur,
id. ib. 4, 55:se primos templum urbis Romae statuisse,
id. ib. 4, 56; so id. ib. 4, 15:nec tibi de Pario statuam, Germanice, templum,
Ov. P. 4, 8, 31:templa tibi statuam, tribuam tibi turis honorem,
id. M. 14, 128:super terrae tumulum noluit quid statui nisi columellam,
Cic. Leg. 2, 26, 66:victimas atque aras diis Manibus statuentes,
Tac. A. 3, 2:statuitque aras e cespite,
Ov. M. 7, 240:statuantur arae,
Sen. Med. 579:aeneum statuerunt tropaeum,
Cic. Inv. 2, 23, 69:monumentum,
id. ib. § 70; so,in alio orbe tropaea statuere,
Curt. 7, 7, 14;so,
Plin. 3, 3, 4, § 18: ut illum di perdant qui primus statuit hic solarium, Plaut. Fragm. ap. Gell. 3, 3, 5:princeps Romanis solarium horologium statuisse L. Papirius Cursor proditur,
Plin. 7, 60, 60, § 213:a miliario in capite Romani fori statuto,
id. 3, 5, 9, § 66:carceres eo anno in Circo primum statuti,
Liv. 8, 20, 1:quo molem hanc immanis equi statuere?
Verg. A. 2, 150:multo altiorem statui crucem jussit,
Suet. Galb. 9:obeliscam,
Plin. 36, 9, 14, § 71:at nunc disturba quas statuisti machinas,
Plaut. Ps. 1, 5, 137:incensis operibus quae statuerat,
Nep. Milt. 7, 4:si vallum statuitur procul urbis illecebris,
Tac. A. 4, 2:castra in quinto lapide a Carthagine statuit,
Just. 22, 6, 9.—Poet. and in post-class. prose (rare):5.aliquem statuere = alicui statuam statuere: inter et Aegidas media statuaris in urbe,
Ov. H. 2, 67:statuarque tumulo hilaris et coronatus,
my statue will be erected, Tac. Dial. 13; so with two acc.: custodem medio statuit quam vilicus horto, whose statue he placed as protectress, etc., Mart. 3, 68, 9; cf.in double sense: nudam te statuet, i. e. nudam faciet (= nudabit fortunis), and statuam tibi nu dam faciet,
Mart. 4, 28, 8.—Of cities, etc., to establish, found, build (in class. prose usu. condo):B.Agamemnon tres ibi urbes statuit,
Vell. 1, 1, 2:urbem quam statuo vestra est,
Verg. A. 1, 573:urbom praeclaram,
id. ib. 4, 655:Persarum statuit Babylona Semiramis urbem,
Prop. 3, 11 (4, 10), 21:ibi civitatem statuerunt,
Just. 23, 1; so,licentia et impunitas asyla statuendi (= aperiendi),
Tac. A. 3, 60.—Hence, transf.: carmen statuere = carmen condere, to compose, devise a song:nunc volucrum... inexpertum carmen, quod tacita statuere bruma,
Stat. S. 4, 5, 12.—To cause to stand still, to stop (rare; cf.C.sisto, III. B.): navem extemplo statuimus,
Plaut. Bacch. 2, 3, 57:et statuit fessos, fessus et ipse, boves,
Prop. 4 (5), 9, 4:famuli hoc modo statuerunt aquas,
Arn. 1, p. 30: sanguinem, Oct. Hor. 4.—To cause to stand firm, strengthen, support (rare; = stabilire), only transf.: qui rem publicam certo animo adjuverit, statuerit, Att. ap. Cic. Sest. 56, 120 (Trag. Rel. v. 357 Rib.).II.Trop.A.To establish, constitute (= constituo).1.Esp.: exemplum or documentum (v. edo fin., and cf. Sen. Phoen. 320), to set forth an example or precedent for warning or imitation:2.statuite exemplum impudenti, date pudori praemium,
Plaut. Rud. 3, 2, 6:exemplum statuite in me ut adulescentuli Vobis placere studeant potius quam sibi,
Ter. Heaut. prol. 51; Auct. Her. 4, 35, 47:ut illi intellegere possint, in quo homine statueris exemplum hujus modi,
Cic. Verr. 2, 2, 45, § 111:in quos aliquid exempli populus Romanus statui putat oportere,
id. ib. 2, 3, 90, §210: statuam in te exemplum, ne quis posthac infelicibus miseriis patriae illudat,
Just. 8, 7, 14:documentum autem statui oportere, si quis resipiscat et antiquam societatem respiciat,
Liv. 24, 45, 5: statueretur immo [p. 1753] documentum, quo uxorem imperator acciperet, a precedent, Tac. A. 12, 6.—Jus statuere, to establish a principle or relation of law:3.ut (majores nostri) omnia omnium rerum jura statuerint,
Cic. Caecin. 12, 34: qui magistratum potestatemve habebit, si quid in aliquem novi juris statuerit, ipse quoque, adversario postulante, eodem jure uti debebit, if he has established any new principle of law, Edict. Praet. in Dig. 2, 2, 1, § 1:si quid injungere inferiori velis, id prius in te ac tuos si ipse juris statueris, facilius omnes oboedientes habeas,
if you first admit it against yourself, Liv. 26, 36, 3:si dicemus in omnibus aequabile jus statui convenire,
equal principles of law should be applied to all, Auct. Her. 3, 3, 4. —In gen., to establish by authority (of relations, institutions, rights, duties, etc.):4.(Numa) omnis partis religionis statuit sanctissime,
Cic. Rep. 2, 14, 26:hoc judicium sic exspectatur ut non unae rei statui, sed omnibus constitui putetur,
id. Tull. 15, 36:ad formandos animos statuendasque vitae leges, Quint. prooem. 14: sic hujus (virtutis) ut caelestium statuta magnitudo est,
Sen. Ep. 79, 10:vectigal etiam novum ex salaria annona statuerunt,
Liv. 29, 37, 2:novos statuere fines,
id. 42, 24, 8:neque eos quos statuit terminos observat,
id. 21, 44, 5:quibus rebus cum pax statuta esset,
Just. 5, 10, 8; so id. 25, 1, 1:sedesque ibi statuentibus,
id. 18, 5, 11.—With double acc., to constitute, appoint, create:B.Hirtius arbitrum me statuebat non modo hujus rei, sed totius consulatus sui,
Cic. Att. 14, 1, a, 2:telluris erum natura nec illum, nec quemquam constituit,
Hor. S. 2, 2, 130:de principatu (vinorum) se quisque judicem statuet,
Plin. 14, 6, 8, § 59:praefectus his statuitur Andragoras,
Just. 21, 4, 5.—To determine, fix, etc. (of temporal or local relations); constr. usually with acc. and dat. or acc. and gen.1.Modum statuere alicui or alicujus rei, to determine the manner, mode, or measure of, assign limits, restrictions or restraints to a thing or person, to impose restraints upon.(α).With dat.:(β).diuturnitati imperii modum statuendum putavistis,
that a limit should be assigned to the duration of his power, Cic. Imp. Pomp. 9, 26:statui mihi tum modum et orationi meae,
imposed restraints upon myself and my words, id. Verr. 2, 5, 63, § 163:non statuendo felicitati modum, nec cohibendo fortunam,
by not assigning any limits to his success, Liv. 30, 30, 23 (Pompeium) affirmabant, libertati publicae statuturum modum, Vell. 2, 40:cupidinibus statuat natura modum,
Hor. S. 1, 2, 111:quem modum sibi ipsa statuit (crudelitas)?
Val. Max. 9, 2 pr.:modum ipsae res statuunt (i. e. sibi),
Plin. 28, 15, 61, § 216:modum nuptiarum sumptibus statuerunt,
Just. 21, 4, 5:timori quem meo statuam modum?
Sen. Thyest. 483;and with finem: jam statui aerumnis modum et finem cladi,
id. Herc. Fur. 206. —With gen.:2.honestius te inimicitiarum modum statuere potuisse quam me humanitatis,
Cic. Sull. 17, 48:ipse modum statuam carminis,
Ov. Tr. 1, 11, 44:errorisque sui sic statuisse modum,
Prop. 3, 12 (4, 11), 36:modum statuunt fellis pondere denarii,
they limit the quantity of the gall to the weight of a denarius, Plin. 28, 19, 77, § 254.—Condicionem or legem alicui, to impose a condition or law upon one, to dictate, assign a condition to:3.hanc tu condicionem statuis Gaditanis,
Cic. Balb. 10, 25:providete ne duriorem vobis condicionem statuatis ordinique vestro quam ferre possit,
id. Rab. Post. 6, 15:alter eam sibi legem statuerat ut, etc.,
id. Phil. 10, 6, 12: pretio statuta lege ne modum excederet, etc., the law being assigned to the price that not, etc., i. e. the price being limited by the law, etc., Plin. 33, 7, 40, § 118:pacis legem universae Graeciae statuit,
Just. 9, 5, 2.—So with ellipsis of dat., to agree upon, stipulate:statutis condicionibus,
Just. 6, 1, 3:omnibus consentientibus Carthago conditur, statuto annuo vectigali pro solo urbis,
id. 18, 5, 14. —Finem, to assign or put an end to, make an end of:4.haud opinor commode Finem statuisse orationi militem,
Ter. Hec. 1, 2, 21:et finem statuit cuppedinis atque timoris,
Lucr. 6, 25:cum Fulvius Flaccus finem poenae eorum statuere cogeretur,
Val. Max. 3, 2, ext. 1: majores vestri omnium magnarum rerum et principia exorsi ab diis sunt, et finem statuerunt, finished, Liv. 45, 39, 10; so,terminum: nam templis numquam statuetur terminus aevi,
Stat. S. 3, 1, 180:cum consilii tui bene fortiterque suscepti eum tibi finem statueris, quem ipsa fortuna terminum nostrarum contentionum esse voluisset,
since you have assigned that end, Cic. Fam. 6, 22, 2.—Pretium alicui rei, to assign a price to something; fix, determine the price of something:5.quae probast mers, pretium ei statuit,
Plaut. Mil. 3, 1, 132:numquam avare pretium statui arti meae,
Ter. Heaut. prol. 48:statuit frumento pretium,
Tac. A. 2, 87; so with dat. understood:ut eos (obsides) pretio quantum ipsi statuissent patres redimi paterentur,
Liv. 45, 42, 7:pretium statuit (i. e. vecturae et sali),
id. 45, 29, 13; so with in and acc.: ut in singulas amphoras (vini) centeni nummi statuantur, that the price may be set down at 100 sesterces for an amphora, Plin. 14, 4, 6, § 56.—Statuere diem, horam, tempus, locum alicui rei, or alicui, or with dat. gerund., to assign or appoint a day, time, place, etc. (for the more usual diem dicere):6.statutus est comitiis dies,
Liv. 24, 27, 1:diem patrando facinori statuerat,
id. 35, 35, 15:multitudini diem statuit ante quam sine fraude liceret ab armis discedere,
Sall. C. 36, 2:dies insidiis statuitur,
id. J. 70, 3:ad tempus locumque colloquio statuendum,
Liv. 28, 35, 4:subverti leges quae sua spatia (= tempora) quaerendis aut potiundis honoribus statuerint,
Tac. A. 2, 36.—With ellipsis of dat.:observans quem statuere diem,
Mart. 4, 54, 6:noctem unam poscit: statuitur nox,
Tac. A. 13, 44.—Esp. in the part. statutus, fixed, appointed (in MSS. and edd. often confounded with status; v. sisto fin.):institum ut quotannis... libri diebus statutis (statis) recitarentur,
Suet. Claud. 42:ut die statuta omnes equos ante regiam producerent,
Just. 1, 10, 1:quaedam (genera) statutum tempus anni habent,
Plin. 17, 18, 30, § 135:fruges quoque maturitatem statuto tempore expectant,
Curt. 6, 3, 7:sacrificium non esse redditum statuto tempore,
id. 8, 2, 6:statuto tempore quo urbem Mithridati traderet,
Just. 16, 4, 9:cum ad statutam horam omnes convenissent,
id. 1, 10, 8:intra tempus statutum,
fixed by the law, Dig. 4, 4, 19 and 20.—To recount, count up, state (very rare): statue sex et quinquaginta annos, quibus mox divus Augustus rempublicam rexit: adice Tiberii tres et viginti... centum et viginti anni colliguntur, count, fix the number at, Tac. Or. 17:C.Cinyphiae segetis citius numerabis aristas... quam tibi nostrorum statuatur summa laborum,
Ov. P. 2, 7, 29.—To decide, determine, with reference to a result, to settle, fix, bring about, choose, make a decision.1.Of disputes, differences, questions, etc., between others.(α).With interrog.-clause:(β).ut statuatis hoc judicio utrum posthac amicitias clarorum virorum calamitati hominibus an ornamento esse malitis,
Cic. Balb. 28, 65:eam potestatem habetis ut statuatis utrum nos... semper miseri lugeamus, an, etc.,
id. Mil. 2, 4:in hoc homine statuatis, possitne senatoribus judicantibus homo nocentissim us pecuniosissimusque damnari,
id. Verr. 1, 16, 47:vos statuite, recuperatores, utra (sententia) utilior esse videatur,
id. Caecin. 27, 77:decidis tu statuisque quid iis ad denarium solveretur,
id. Quint. 4, 17:magni esse judicis statuere quid quemque cuique praestare oporteret,
id. Off. 3, 17, 70:mihi vero Pompeius statuisse videtur quid vos in judicando spectare oporteret,
id. Mil. 6, 15:semel (senatus) statuerent quid donatum Masinissae vellent,
Liv. 42, 23:nec quid faciendum modo sit statuunt, sed, etc.,
decide, dictate, id. 44, 22:nondum statuerat conservaret eum necne,
Nep. Eum. 11, 2:statutumque (est) quantum curules, quantum plebei pignoris caperent,
Tac. A. 13, 28: semel nobis esse statuendum quod consilium in illo sequamur, August. ap. Suet. Claud. 4. —With de:(γ).ut consules de Caesaris actis cognoscerent, statuerent, judicarent,
Cic. Att. 16, 16, B, 8:et collegas suos de religione statuisse, in senatu de lege statuturos,
id. ib. 4, 2, 4:ut de absente eo C. Licinius statueret ac judicaret,
Liv. 42, 22:si de summa rerum liberum senatui permittat rex statuendi jus,
id. 42, 62: qui ab exercitu ab imperatore eove cui de ea re statuendi potestas fuerit, dimissus erit, Edict. Praet. in Dig. 3, 2, 1.—Often with reference to punishment:cum de P. Lentulo ceterisque statuetis, pro certo habetote, vos simul de exercitu Catilinae decernere,
Sall. C. 52, 17:satis visum de Vestilia statuere,
to pass sentence against, Tac. A. 2, 85:jus statuendi de procuratoribus,
id. ib. 12, 54:facta patribus potestate statuendi de Caeciliano,
id. ib. 6, 7; so id. ib. 13, 28; cf. id. ib. 15, 14; 2, 85; Suet. Tib. 61 fin. —In partic.: de se statuere, to decide on, or dispose of one's self, i. e. of one's life, = to commit suicide:eorum qui de se statuebant humabantur corpora,
Tac. A. 6, 29.—With de and abl. and interrog.-clause:(δ).si quibusdam populis permittendum esse videatur ut statuant ipsi de suis rebus quo jure uti velint,
Cic. Balb. 8, 22.—With contra:(ε).consequeris tamen ut eos ipsos quos contra statuas aequos placatosque dimittas,
Cic. Or. 10, 34. —With indef. obj., usu. a neutr. pron.:(ζ).utrum igitur hoc Graeci statuent... an nostri praetores?
Cic. Fl. 12, 27:dixisti quippiam: fixum (i. e. id) et statutum est,
id. Mur. 30, 62:eoque utrique quod statuit contenti sunt,
Caes. B. C. 1, 87:senatus, ne quid absente rege statueret,
Liv. 39, 24, 13:maturato opus est, quidquid statuere placet (senatui),
id. 8, 13, 17:id ubi in P. Licinio ita statutum est,
id. 41, 15, 10:interrogatus quid ipse victorem statuere debere censeret,
Curt. 8, 14, 43:quid in futurum statuerim, aperiam,
Tac. A. 4, 37:utque rata essent quae procuratores sui in judicando statuerent,
Suet. Claud. 12;qul statuit aliquid parte inaudita altera, aequum licet statuerit, haud aequus fuit,
Sen. Med. 2, 199:non ergo quod libet statuere arbiter potest,
Dig. 4, 8, 32, § 15; cf.:earum rerum quas Caesar statuisset, decrevisset, egisset,
Cic. Att. 16, 16, C, 11.—With de or super and abl.:(η).vos de crudelissimis parricidis quid statuatis cunctamini?
Sall. C. 52, 31:nihil super ea re nisi ex voluntate filii statuere,
Suet. Tib. 13:ne quid super tanta re absente principe statueretur,
Tac. H. 4, 9.—Absol., mostly pass. impers.:(θ).ita expediri posse consilium ut pro merito cujusque statueretur,
Liv. 8, 14, 1:tunc ut quaeque causa erit statuetis,
id. 3, 53, 10:non ex rumore statuendum,
decisions should not be founded on rumors, Tac. A. 3, 69.—With cognoscere, to examine ( officially) and decide:2.petit ut vel ipse de eo causa cognita statuat, vel civitatem statuere jubeat,
Caes. B. G. 1, 19:consuli ut cognosceret statueretque senatus permiserat,
Liv. 39, 3, 2:missuros qui de eorum controversiis cognoscerent statuerentque,
id. 40, 20, 1; 45, 13, 11:quod causa cognita erit statuendum,
Dig. 2, 11, 2, § 8.—With reference to the mind of the subject, to decide, to make up one's mind, conclude, determine, be convinced, usu. with interrog.clause:D. 1.numquam intellegis, statuendum tibi esse, utrum illi homicidae sint an vindices libertatis,
Cic. Phil. 2, 12, 30:illud mirum videri solet, tot homines... statuere non potuisse, utrum judicem an arbitrum, rem an litem dici oporteret,
id. Mur. 12, 27:neque tamen possum statuere, utrum magis mirer, etc.,
id. de Or. 3, 22, 82:ipsi statuerent, quo tempore possent suo jure arma capere,
id. Tull. 5, 12:ut statuerem quid esset faciendum,
id. Att. 7, 26, 3:statuere enim qui sit sapiens, vel maxime videtur esse sapientis,
id. Ac. 2, 3, 9:si habes jam statutum quid tibi agendum putes,
id. Fam. 4, 2, 4:tu quantum tribuendum nobis putes statuas ipse, et, ut spero, statues ex nostra dignitate,
id. ib. 5, 8, 4:vix statui posse utrum quae pro se, an quae contra fratrem petiturus esset ab senatu magis impetrabilia forent,
Liv. 45, 19, 6:quam satis statuerat, utram foveret partem,
id. 42, 29, 11:posse ipsam Liviam statuere, nubendum post Drusum, an, etc.,
Tac. A. 4, 40:statue quem poenae extrahas,
Sen. Troad. 661.—So with apud animum, to make up one's mind:vix statuere apud animum meum possum atrum pejor ipsa res an pejore exemplo agatur,
Liv. 34, 2, 4:proinde ipsi primum statuerent apud animos quid vellent,
id. 6, 39, 11.—Rarely with neutr, pron. as object:quidquid nos de communi sententia statuerimus,
Cic. Fam. 4, 1, 2:sic statue, quidquid statuis, ut causam famamque tuam in arto stare scias,
Sen. Herc. Fur. 1306.—With ut or ne: statuunt ut decem milia hominum in oppidum submittantur, [p. 1754] Caes. B. G. 7, 21:2.eos (Siculos) statuisse ut hoc quod dico postularet,
Cic. Verr. 2, 2, 42, § 103:statuunt illi atque decernunt ut eae litterae... removerentur,
id. ib. 2, 2, 71, §173: statuit iste ut arator... vadimonium promitteret,
id. ib. 2, 3, 15, §38: orare patres ut statuerent ne absentium nomina reciperentur,
id. ib. 2, 2, 42, §103: statuitur ne post M. Brutum proconsulem sit Creta provincia,
id. Phil. 2, 38, 97:(Tiberius) auxit patrum honorem statuendo ut qui ad senatum provocavissent, etc.,
Tac. A. 14, 28:statuiturque (a senatu) ut... in servitute haberentur,
id. ib. 12, 53.—So of a decree, determination, or agreement by several persons or parties to be carried out by each of them:statutum esse (inter plebem et Poenos) ut... impedimenta diriperent,
Liv. 23, 16, 6:Athenienses cum statuerent, ut urbe relicta naves conscenderent,
Cic. Off. 3, 11, 48:statuunt ut fallere custodes tentent,
Ov. M. 4, 84.—With acc. (post-Aug.):3.remedium statuere,
to prescribe a remedy against public abuses, Tac. A. 3, 28; 6, 4:Caesar ducentesimam (vectigalis) in posterum statuit,
decreed that one half of one per cent. be the tax, id. ib. 2, 42.—So with sic (= hoc):sic, di, statuistis,
Ov. M. 4, 661.—With dat. and acc. (not ante-Aug.):4.eis (Vestalibus) stipendium de publico statuit,
decreed, allowed a salary, Liv. 1, 20, 3:Aurelio quoque annuam pecuniam statuit princeps,
decreed, granted, Tac. A. 13, 34:biduum criminibus obiciendis statuitur,
are allowed, id. ib. 3, 13:itaque et alimenta pueris statuta... et patribus praemia statuta,
Just. 12, 4, 8:ceu Aeolus insanis statuat certamina ventis,
Stat. Th. 6, 300:non hoc statui sub tempore rebus occasum Aeoniis,
id. ib. 7, 219:statuere alicui munera,
Val. Fl. 2, 566.—With dat. and interrog.-clause:5. (α).cur his quoque statuisti quantum ex hoc genere frumenti darent,
Cic. Verr. 2, 5, 21, § 53:ordo iis quo quisque die supplicarent, statutus,
Liv. 7, 28, 8.—With poenam, etc., with or without in and acc. pers. (mostly post-Aug.):(β).considerando... in utra (lege) major poena statuatur,
Cic. Inv. 2, 49, 145:poenam statui par fuisse,
Tac. A. 14, 49:qui non judicium, sed poenam statui videbant,
id. ib. 11, 6:eadem poena in Catum Firmium statuitur,
id. ib. 6, 31:senatu universo in socios facinoris ultimam statuente poenam,
Suet. Caes. 14;so with mercedem (= poenam): debuisse gravissimam temeritatis mercedem statui,
Liv. 39, 55, 3; cf.also: Thrasea, non quidquid nocens reus pati mereretur, id egregio sub principe statuendum disseruit,
Tac. A. 14, 48.— Absol.:non debere eripi patribus vim statuendi (sc. poenas),
Tac. A. 3, 70.—With indef. obj., generally with in and acc.: aliquid gravius in aliquem, to proceed severely against:(γ).obsecrare coepit, ne quid gravius in fratrem statueret,
Caes. B. G. 1, 20:fac aliquid gravius in Hejum statuisse Mamertinos,
Cic. Verr. 2, 4, 9, § 19:res monet cavere ab illis magis quam quid in illos statuamus consultare,
Sall. C. 52, 3:qui cum triste aliquid statuit, fit tristis et ipse,
Ov. P. 2, 2, 119:si quid ob eam rem de se crudelius statuerent,
Just. 2, 15, 10.—With a word expressing the kind of punishment (post-Aug.):(δ).in Pompeiam Sabinam exilium statuitur,
Tac. A. 6, 24 (18).—De capite, to pass sentence of death:E.legem illam praeclaram quae de capite civis Romani nisi comitiis centuriatis statui vetaret,
Cic. Rep. 2, 36, 61.—Referring to one's own acts, to resolve, determine, purpose, to propose, with inf. (first in Cic.;F.freq. and class.): statuit ab initio et in eo perseveravit, jus publicano non dicere,
Cic. Prov. Cons. 5, 10:P. Clodius cum statuisset omni scelere in praetura vexare rem publicam,
id. Mil. 9, 24:statuerat excusare,
to decline the office, id. Lig. 7, 21:cum statuissem scribere ad te aliquid,
id. Off. 1, 2, 4:quod iste certe statuerat et deliberaverat non adesse,
id. Verr. 2, 1, 1, § 1:se statuisse animum advertere in omnes nauarchos,
id. ib. 2, 5, 40, §105: nam statueram in perpetuum tacere,
id. Fam. 4, 4, 4:statueram... nihil de illo dicere,
id. Fragm. Clod. 1, 1:statueram recta Appia Romam (i. e. venire),
id. Att. 16, 10, 1:Pompeius statuerat bello decertare,
Caes. B. C. 3, 86: si cedere hinc statuisset, Liv. 44, 39, 7:triumphare mense Januario statuerat,
id. 39, 15:immemor sim propositi quo statui non ultra attingere externa nisi qua Romanis cohaererent rebus,
id. 39, 48:rex quamquam dissimulare statuerat,
id. 42, 21:opperiri ibi hostium adventum statuit,
id. 42, 54, 9:ut statuisse non pugnare consules cognitum est,
id. 2, 45, 9:exaugurare fana statuit,
id. 1, 55, 2:Delphos mittere statuit,
id. 1, 56, 5:eos deducere in agros statuerunt,
id. 40, 38, 2:tradere se, ait, moenia statuisse,
id. 8, 25, 10:Samnitium exercitus certamine ultimo fortunam experiri statuit,
id. 7, 37, 4:statuit sic adfectos hosti non obicere,
id. 44, 36, 2:sub idem tempus statuit senatus Carthaginem excidere,
Vell. 1, 12, 2:statui pauca disserere,
Tac. H. 4, 73:amoliri juvenem specie honoris statuit,
id. A. 2, 42:statuerat urbem novam condere,
Curt. 4, 8, 1:statuerat parcere urbi conditae a Cyro,
id. 7, 6, 20:rex statuerat inde abire,
id. 7, 11, 4:Alexander statuerat ex Syria petere Africam,
id. 10, 1, 17; 10, 5, 24; 5, 27 (9), 13; so,statutum habere cum animo ac deliberatum,
to have firmly and deliberately resolved, Cic. Verr. 2, 3, 41, § 95.—With sic:caedis initium fecisset a me, sic enim statuerat,
id. Phil. 3, 7, 29.—To judge, declare as a judgment, be of opinion, hold (especially of legal opinions), think, consider (always implying the establishment of a principle, or a decided conviction; cf.: existimo, puto, etc.).1.With acc. and inf.a.In gen.:b.senatus consulta falsa delata ab eo judicavimus... leges statuimus per vim et contra auspicia latas,
Cic. Phil. 12, 5, 12:statuit senatus hoc ne illi quidem esse licitum cui concesserat omnia,
id. Verr. 2, 3, 35, § 81:quin is tamen (judex) statuat fieri non posse ut de isto non severissime judicetur,
id. ib. 2, 3, 62, §144: hujusce rei vos (recuperatores) statuetis nullam esse actionem qui obstiterit armatis hominibus?
id. Caecin. 13, 39, ut quisquam juris numeretur peritus, qui id statuit esse jus quod non oporteat judicari, who holds that to be the law, id. ib. 24, 68:is (Pompeius) se in publico statuit esse non posse,
id. Pis. 13, 29:tu unquam tantam plagam tacitus accipere potuisses, nisi hoc ita statuisses, quidquid dixisses te deterius esse facturum?
id. Verr. 2, 3, 58, § 133:si causa cum causa contenderet, nos nostram perfacile cuivis probaturos statuebamus,
we were sure, id. Quint. 30, 92:non statuit sibi quidquam licere quod non patrem suum facere vidisset,
id. Verr. 2, 3, 90, § 211:hi sibi nullam societatem communis utilitatis causa statuunt esse cum civibus,
assume, id. Off. 3, 6, 28:cum igitur statuisset opus esse ad eam rem constituendam pecunia,
had become convinced, id. ib. 2, 23, 82:quo cive neminem ego statuo in hac re publica esse fortiorem,
id. Planc. 21, 51:quam quidem laudem sapientiae statuo esse maximam,
id. Fam. 5, 13, 1:hoc anno statuit temporis esse satis,
Ov. F. 1, 34:nolim statuas me mente maligna id facere,
Cat. 67, 37.— So with sic:velim sic statuas tuas mihi litteras longissimas quasque gratissimas fore,
Cic. Fam. 7, 33 fin.:ego sic statuo a me in hac causa pietatis potius quam defensionis partes esse susceptas,
I hold, lay down as the principle of my defence, id. Sest. 2, 3:quod sic statuit omnino consularem legem nullam putare,
id. ib. 64, 135:sic statuo et judico, neminem tot et tanta habuisse ornamenta dicendi,
id. Or. 2, 28, 122. —Hence, statui, I have judged, i. e. I know, and statueram, I had judged, i. e. I knew:ut ego qui in te satis consilii statuerim esse, mallem Peducaeum tibi consilium dare quam me, ironically,
Cic. Att. 1, 5, 4:qui saepe audissent, nihil esse pulchrius quam Syracusarum moenia, statuerant se, si ea Verre praetore non vidissent, numquam esse visuros,
id. Verr. 2, 5, 36, § 95.—With neutr. pron.:si dicam non recte aliquid statuere eos qui consulantur,
that they hold an erroneous opinion, Cic. Caecin. 24, 68; cf.:quis hoc statuit umquam, aut cui concedi potest, ut eum jure potuerit occidere a quo, etc.,
id. Tull. 24, 56; Quint. 5, 13, 21.—Particularly of a conclusion drawn from circumstances, to judge, infer, conclude; declare (as an inference):c.cum tuto senatum haberi non posse judicavistis, tum statuiistis, etiam intra muros Antonii scelus versari,
Cic. Phil. 3, 5, 13: quod si aliter statuetis, videte ne hoc vos statuatis, qui vivus decesserit, ei vim non esse factam, id. Caecin. 16, 46:quid? si tu ipse statuisti, bona P. Quinctii ex edicto possessa non esse?
id. Quint. 24, 76:ergo ad fidem bonam statuit pertinere notum esse emptori vitium quod nosset venditor,
id. Off. 3, 16, 67:Juppiter esse pium statuit quodcumque juvaret,
Ov. H. 4, 133.—With neutr. pron.:hoc (i. e. litteris Gabinii credendum non esse) statuit senatus cum frequens supplicationem Gabinio denegavit,
Cic. Prov. Cons. 6, 14:quod si tum statuit opus esse, quid cum ille decessisset, Flacco existimatis statuendum et faciendum fuisse?
id. Fl. 12, 29; cf. id. Caecin. 16, 46, supra; so,hoc si ita statuetis,
id. ib. 16, 47.—Esp. with gerund.-clause.(α).To hold, judge, think, consider, acknowledge, that something must be done, or should have been done:(β).tu cum tuos amicos in provinciam quasi in praedam invitabas... non statuebas tibi de illorum factis rationem esse reddendam?
did you not consider, did it not strike you? Cic. Verr. 2, 2, 11, § 29: statuit, si hoc crimen extenuari vellet, nauarchos omnes vita esse privandos, he thought it necessary to deprive, etc., id. ib. 2, 5, 40, §103: ut statuas mihi non modo non cedendum, sed etiam tuo auxilio utendum fuisse,
id. Fam. 5, 2, 10:statuebam sic, boni nihil ab illis nugis expectandum,
id. Sest. 10, 24:Antigonus statuit aliquid sibi consilii novi esse capiendum,
Nep. Eum. 8, 4. —So with opus fuisse:ut hoc statuatis oratione longa nihil opus fuisse,
acknowledge, Cic. Verr. 1, 18, 56: causam sibi dicendam esse statuerat jam ante quam hoc usu venit, knew (cf. a. supra), id. ib. 2, 5, 39, § 101. —To think that one must do something, to resolve, propose, usu. with dat. pers.:2.manendum mihi statuebam quasi in vigilia quadam consulari ac senatoria,
Cic. Phil. 1, 1, 1: quae vobis fit injuria si statuimus, vestro nobis judicio standum esse, if we conclude, purpose, to abide, etc., id. Fl. 27, 65:ut ea quae statuisses tibi in senatu dicenda, reticeres,
id. Fam. 5, 2, 1:statuit tamen nihil sibi in tantis injuriis gravius faciendum,
id. Clu. 6, 16:Caesar statuit exspectandam classem,
Caes. B. G. 3, 14:non expectandum sibi statuit dum, etc.,
id. ib. 1, 11:quod eo tempore statuerat non esse faciendum,
id. B. C. 3, 44:statuit sibi nihil agitandum,
Sall. J. 39, 5:Metellus statuit alio more bellum gerendum,
id. ib. 54, 5:Laco statuit accuratius sibi agendum cum Pharnabazo,
Nep. Alcib. 10, 2:sororis filios tollendos statuit,
Just. 38, 1.—With ut:3.si, ut Manilius statuebat, sic est judicatum (= ut judicandum esse statuebat),
Cic. Caecin. 24, 69:ut veteres statuerunt poetae (ut = quod ita esse),
id. Arat. 267 (33): quae majora auribus accepta sunt quam oculis noscuntur, ut statuit, as he thought, i. e. that those things were greater, etc., Liv. 45, 27:cum esset, ut ego mihi statuo, talis qualem te esse video,
Cic. Mur. 14, 32.—With two acc. (= duco, existimo):omnes qui libere de re publica sensimus, statuit ille quidem non inimicos, sed hostes,
regarded not as adversaries, but as foes, Cic. Phil. 11, 1, 3:Anaximenes aera deum statuit,
id. N. D. 10, 26:voluptatem summum bonum statuens,
id. Off. 1, 2, 5:video Lentulum cujus ego parentem deum ac patronum statuo fortunae ac nominis mei,
id. Sest. 69, 144:si rectum statuerimus concedere amicis quidquid velint,
id. Lael. 11, 38:Hieronymus summum bonum statuit non dolere,
id. Fin. 2, 6, 19:noster vero Plato Titanum e genere statuit eos qui... adversentur magistratibus,
id. Leg. 3, 2, 5:decretum postulat, quo justae inter patruos fratrumque filias nuptiae statuerentur,
Tac. A. 12, 7:optimum in praesentia statuit reponere odium,
id. Agr. 39.— P. a.: stătūtus, a, um, i. e. baculo, propped, leaning on a stick (dub. v. I. C. supra):vidistis senem... statutum, ventriosum?
Plaut. Rud. 2, 2, 11.—Hence, subst.: stătūtum, i, n., a law, decision, determination, statute (late Lat.):Dei,
Lact. 2, 16, 14:Parcarum leges ac statuta,
id. 1, 11, 14:statuta Dei et placita,
id. 7, 25, 8. -
11 falsch
falsch, I) Adj. u. Adv.: 1) unecht: a) v. lebl. Subjj.: adulterīnus (nachgemacht, z.B. clavis, nummus, signum [Siegel], statēra). – falsus (verfälscht); verb. falsus et corruptus (z.B. Dokumente, litterae). – subditus. suppositus (untergeschoben, z.B. testamentum). – alienus (was uns nicht gehört, fremd, z.B. libellos sub alieno nomine edere). – simulatus (erheuchelt, verstellt, z.B. lacrimae, gaudium, amicitia, pietas). – fucatus. fucosus (nur den äußerlichen guten Schein habend, z.B. merx, amicitia). – fallax (betrüglich, täuschend, z.B. spes: u. fallaces litteras [Berichte] mittere); verb. fallax et fucosus (z.B. merx). – mendax (lügenhaft = erlogen, nachgemacht, z.B. nuntius; bei Cicero verb. falsa et mendacia visa). – adumbratus (im Geiste entworfen, nur in der Phantasie bestehend, z.B. laetitia, opinio). – Adv.simulate; fallaciter. – b) von Pers.: α) in bezug auf äußere Verhältnisse: insitivus (untergeschoben, z.B. Gracchus). – qui se simulat alqm od. esse alqm (dersich für jmd. ausgibt, z.B. Ti. Gracchi filium). – ein s. Prinz, regiae stirpis originem mentiens. – β) in bezug auf den Charakter: falsus (übh. der nicht das ist, was er zu sein scheint, nicht offenherzig). – fallax (der zu täuschen u. zu betrügen gewohnt ist, betrügerisch). – fraudulentus (der Neigung zum Betrug hat u. diesen auch übt). – dolosus (der gewissenlos u. hinterlistig verfährt). – 2) unwahr: [864] falsus (z.B. nuntius, crimen, suspicio, spes, testimonium, testis). – fictus (erdichtet). – commenticius (aus der Luft gegriffen); verb. fictus et commenticius (z.B. di). – ein s. Eid, s. Meineid: einen s. Eid, s. schwören, s. schwören. – s. Gedanken hegen, falsum sentire. – 3) nicht recht, nicht so, wie es sein sollte: falsus. – perversus (verkehrt, z.B. recti verecundia). – malus (leidig, unzeitig, z.B. pudor, ambitio). – eine s. Anwendung von etw. machen, perverse uti alqā re (z.B. beneficio deorum). – Adv.falso (fälschlich, an sich nicht so, wie es der Schein erwarten läßt, nicht der Wahrheit der Sache selbst gemäß). – perperam. non recte (verkehrt, nicht recht, nicht dem Grunde der Sache gemäß, z.B. perp. pronuntiare: u. perp. interpretari: u. perp. od. non recte dicere verbum). – perverse (verkehrt, nicht so, wie es sein soll, unrecht, z.B. interpretari). – vitiose (fehlerhaft, Ggstz. recte, z.B. schließen, concludere). – falsch! (d. i. er etc. irrte), falso!: du bist falsch, d. i. du irrst dich, falsus es. – II) Subst.: a) das Falsche, falsum (z.B. etw. F. glauben, falsum putare). – falsa, ōrum,n. (z.B. falsa pro veris narrare) – b) das Falsch, falsum. – ohne F., sine fuco et fallaciis; sincere: ein Mensch ohne F., homo simplex, candidus; homo simplicisingenii; simulationum nescius, nescia (der, die keine Verstellung kennt).
-
12 audio
audio, īvī u. iī, ītum, īre ( aus *avidio; vgl. griech. ἀΐω, αἰσθάνομαι, altind. āvíḥ adv. »offenbar, offenkundig«), hören (Ggstz. surdum esse), I) hören = hörend sein, a) Gehör haben u. anwenden können (Ggstz. surdum esse), auribus parum audire, Cato: plus audire, Cato: gravius audire coepisse, Cels.: liquidius audire, Plin.: clarissime audire, Plin.: rectis auribus acutissime audire, submissis nihil (v. den Hirschen), Solin.: apertis atque integris et oculis et auribus nec videre nec audire, Cic.: propter imbecillitatem iam non audire aut non videre, Cels.: audiendi sensu carere, v. Pers., Cic.: audiendi usu carere, v. Ohre, Cels.: per quae foramina facultas audiendi est, Cels. – b) aufhorchen, sein Ohr leihen: PH. Dorio, audi, obsecro. DO. Non audio, Ter.: loquere, audio, Ter.: audisne od. audin? hörst du? Ter.
II) etwas hören = etwas mit dem Gehör od. (im weitern Sinne) durch Hörensagen od. Lektüre vernehmen, A) im allg.: a) m. Ang. was? od. wen? od. wovon? man hört, α) durch Acc.: vocem alcis, Plaut. (vgl. tum sapientiae vocem audire videar, Cic.): visi audire vocem, sie glaubten eine St. zu hören, Liv.: miseram me, quod verbum audio? Ter.: neque enim novi quicquam audieram, Cic.: quidnam audio? Ter.: quem ego hic audio? Ter. – omnes civiles dissensiones, non solum eas, quas audistis (von denen ihr gehört habt), sed eas, quas vosmet ipsi meministis atque vidistis, Cic.: Romanorum audivere, non sensere arma, Iustin.: u. so aud. clamorem, Caes.: galli cantum, Cic.: adventum eius, Curt.: saepe eadem et graviter, dasselbe eindringlich zu hören bekommen, Ter. – im Passiv durch Nom., man hört von etw. od. von jmd. (s. Nipp. Tac. ann. 4, 23), eo ipso die auditam esse eam pugnam ludis Olympiae memoriae proditum est, Cic.: missis levibus copiis, quae ex longinquo in maius audiebantur, die das Gerücht aus der Ferne vergrößerte, Tac.: legionum seditio audita est aliquando, Tac.: Iulius Largus nondum mihi visus ac ne auditus quidem, Plin. ep.: m. Dat. (von), exclamat, ita ut populo patribusque audita vox pariter sit, Liv. 8, 6, 4: u. im Abl. absol., hāc auditā pugnā, Caes.: auditis hostium copiis, Liv.: auditā mutatione principis, Tac. – m. dopp. Acc., te, ut spero, propediem censorem audiemus, Cic.: aud. alqm querentem, gloriantem, klagen, sich rühmen hören, Nep.: im Passiv m. dopp. Nom., tantum Camillus auditus imperator terroris intulerat, Liv.: occupaverat animus prior auditus, der, von dem man zuerst gehört hat, Tac.: hominum clamor, tubarum sonus multiplex auditur (wird als ein vielfaches gehört = vervielfältigt sich), Iustin. – u. im Passiv m. Dat. pers., cui non sunt auditae Demosthenis vigiliae? wem sind nicht zu Ohren gekommen die N. des D. = wer hat nicht gehört von den N. des D.? Cic. Tusc. 4, 44. – Partic. Perf. subst., auditum, ī, n., das Hörensagen, das Gerücht, quin ego, cum peribat, vidi, non ex audito arguo, Plaut.: nihil habeo praeter auditum, Cic.: audito fuit eruditior, Vell. – β) durch Acc. u. Infin.: tintinnire ianitoris impedimenta audio, Afran. fr.: saepe hoc maiores natu dicere audivi, Cic.: se patrem suum audisse dicere mit zweitem Akk. u. Infin., Sempr. Asell. fr.: audiet cives acuisse ferrum, Hor.: et ego regem nostrum Cluilium causam huiusce esse belli audisse videor, ich glaube gehört zu haben, Liv.: cum Augustum Caesarem se ipsum in thorace linteo scriptum legisse audissem, den Aug. Cäsar sagen gehört hatte, Liv. 4, 20, 7: u. so (bei den Histor.) Abl. absol. audito, auf die erhaltene Nachricht, daß usw., zB. audito Q. Marcium regem pro consule per Lycaoniam cum tribus legionibus in Ciliciam tendere, Sall. fr.: audito Machanidam refugisse Lacedaemonem, Liv. – im Passiv m. Nom. u. Infin., Bibulus nondum audiebatur esse in Syria, Cic. – γ) durch Acc. u. Partic.: non eum querentem quisquam audivit, Nep.: idque Socratem audio dicentem, Cic.: ut audivi Phameam mortuum, Cic.: nec ob id quemquam fulmine ictum audimus, Liv. – δ) durch indir. Fragesatz, zB. audin tu, hic quid ait? Ter.: audire volo si est, quem exopto, Acc. fr.: volo tamen audire (ich bin doch neugierig zu hören), quid sit, propter quod etc., Liv.: u. so quid igitur est? inquit; audire enim cupio, quid non probes, Cic.: audio quibus dis violatis expiatio debeatur, Cic.: velut patienter audiret, quis (= quibus) Clitus obterebat laudes eius, Curt.: ubi audivit rex, unde essent, Cic. – u. durch einen Satz m. quod (daß), Cic. Verr. 3, 80: m. ut (wie), Tac. hist. 1, 37. – ε) durch eine Umschr. m. cum od. dum, zB. saepe soleo audire Roscium, cum ita dicat etc., Cic.: auditus est certe, dum ex eo quaerit, Suet. – ζ) audio (ich bekomme zu hören, es heißt von mir) m. folg. dir. Rede: audies ›o virum fortem!‹ Cic. Tusc. 2, 32: audit continuo ›guis homo hic aut quo patre natus?‹ Hor. sat. 1, 6, 29. – u. audio alqm ( ich höre jmd. sagen) m. folg. dir. Rede, quam multas matres audivi illo tempore ›quidnam volui, quae peperi?‹ Sen. contr. 2, 5 (13), 3: ut audivi veterem convivam ›hic nescio quid boni debet esse‹, Petron. 33, 8. – b) m. Ang. wovon? = worüber? durch de u. Abl., illos, de quibus audivi et legi, Cic.: multa falsa de me audierunt, multa ad eos improbi detulerunt, Cic.: quod quisque eorum de quaque re audierit aut cognoverit, Caes.: rescripsi epistulae maximae; audi (brieflich) nunc de minuscula, Cic.: nihildum de reditu Caesaris audiebatur, es verlautete noch nichts über usw., Cic. – c) m. Ang. woher? = von wem? durch Advv., unde quidque auditum dicant, Plaut. trin. 218: is, unde te audisse dicis, Cic. de or. 2, 285. – od. durch die Praepp. ab, ex od. de m. Abl. (s. Madvig Cic. de fin. 1, 39. p. 81), laeti et audiere ab novo duce novum consilium, Liv.: e Davo audivi, Ter.: audivi a od. ex maioribus natu m. folg. Acc. u. Infin., Cic.: quando hoc quisquam ex te (aus deinem Munde), Caesar, audivit? Cic.: saepe ex eo (aus seinem Munde) audivi, Cic.: non hoc nunc primum audit privatus de amico, reus ab accusatore, Cic.: quid est quod audivi de Bruto? Cic.: cum de te ex te ipso audiebam (durch briefliche Mitteilung), Cic. – quid ego ex te audio? u. quod facinus od. scelus ex te audio u. dgl., oft bei Plaut. (s. C. F. W. Müller Nachtr. zur plautin. Pros. S. 99 u. 117). – d) m. Ang. woher? = von wo aus? noctu audita (est) ex delubro vox, abstinerent manus, Liv. 29, 18, 16: iamque e Macedonum castris signorum concentus et totius exercitus clamor audiebatur, Curt. 7, 11 (43), 25: armorum crepitus et tubae sonitus auditos e caelo, Plin. 2, 148. – e) m. Ang. gegen wen? durch in m. Akk., quod se in eum audisse dixisset, weil er behauptet hätte, etwas Nachteiliges über ihn gehört zu haben, Cic. de or. 2, 285. – f) absol.: mane audi, Pacuv. fr.: se non audivisse (habe es nicht gehört), sed vidisse dicit, Cic.: audivi (ich habe es gehört) et credo, Ter.: recte audivisti, Plaut.: ut audio, ut audimus (parenthet.), Cic. u. Liv.: ades, audi paucis (mit wenigen Worten), Ter.: audi (schriftlich) nunc ad omnes (epistulas), Cic.
B) insbes.: a) hören, anhören, α) eine vortragende Pers., eine vorgetragene Mitteilung, audire alqm facile, Cic.: alqm lubenter studioseque, Cic.: alqm diligenter, Quint.: alqm attentissime, Cic.: a vobis sic audior, ut numquam benignius neque attentius quemquam auditum putem, Cic.: Rhodii cum silentio auditi sunt, Liv.: cum audiretur silentio M. Caelius tribunus plebis, Cic.: auditus est magno silentio, Cic.: quidquid tribunus plebis loquitur assuestis ae qui audire, Liv.: ne in senatu quidem ae quis auribus audiebatur, Liv.: non secundis auribus patrum auditus est consul, Liv.: eam sententiam haud ae quioribus animis quam ipsorum quondam postulatum Latinorum patres audierunt, Liv.: id Philotas haud iniquo animo audiebat, Curt.: litterae consulum ingenti laetitiā et in curia et in contione auditae, Liv.: ubi (Cicero) eo ipso anno adversus Antonium (als er seine Rede gegen A. hielt) cum admiratione eloquentiae auditus fuerat, Liv. fr. 48 H. (50 W.): m. Dat. (von), auctores signa relinquendi et deserendi castra non uni aut alteri militi sed universis exercitibus palam in contione audiuntur, Liv. 5, 6, 14. – v. Richter, anhören, vernehmen, verhören, aliis audientibus iudicibus, aliis sententiam ferentibus, Caes.: cum de vinculis educitur audiendus, Amm.: audire de ambitu, Cic.: servum, Suet.: dolos, Verg. – v. Schüler od. Zuhörer, jmd. hören, jmds. Vorträge besuchen u. etw. vortragen hören, über etw. einen Vortrag hören, Zenonem audivisse, Cic.: Polemonem audivisse assidue, Cic.: alqm Romae, Quint.: annum iam audire Cratippum, Cic.: cotidie ad audiendum alqm ventitare, Plin. ep.: audivi Metrodorum, cum de his ipsis rebus disputaret, Cic. – u. ponere iubebam de quo quis audire vellet, Cic.: ponere aliquid, ad quod audiam, volo, Cic. – v. Fürsten, jmdm. Audienz geben, legationes, Suet. Vesp. 24. – β) eine Bitte usw., eine bittende Person hören, anhören, ihr Gehör schenken, sie erhören, bes. v. der Gottheit, alcis preces, Cic.: alcis vota, Hor.: puellas, Hor.: orantem, Ov. – γ) auf eine Pers. od. Sache, die eine Behauptung, einen Einwurf vorbringt od. enthält, beistimmend hören, ihr Glauben schenken, beistimmen (s. Meißner Cic. Tusc. 1, 65), nec Homerum audio, qui ait etc., Cic.: si vos audire vellemus, Cic.: si fabulas audire volumus, Cic.: u. absol., in der Formel audio, das läßt sich hören, ich glaube es schon, Plaut. u. Cic.: non audio, davon will ich nichts hören, Cic.: nil audio, ich will von nichts hören (will von keinem Einwand wissen), Ter. Vgl. Ruhnken Ter. Andr. 3, 3, 20 u. Ter. eun. 2, 3, 79. die Auslgg. zu Cic. Tusc. 2, 46. Bünem. Lact. 7, 3, 13. – δ) auf eine warnende, mahnende Pers. usw. Folge leistend hören, ihr Gehör geben, sie beachten, ihr Folge leisten, sich ihr fügen, m. Acc.: alqm amicissime monentem, Cic.: sapientiam, Cic.: te audi, tibi obtempera, Cic. – v. lebl. Subjj., neque audit currus habenas, Verg.: nec quae (sagitta) magis audiat arcum, Ov.: cornum maxime audit sorbus, carpinus etc., Plin. – m. Dat.: nam istis magis audiendum quam auscultandum censeo, Pacuv. fr.: improbo ac nefario homini ne auscultarent, sibi potius audirent, Apul. – u. so audiens sum m. Dativ, imperiis, Plaut. truc. 125. – in klassischer Prosa m. Dat. nur in der Formel dicto audientem esse, aufs Wort (auf den Befehl) hören, dem Befehle Folge leisten, gehorchen ( Order parieren), dicto sum audiens, Plaut.: dicto me emit audientem, haud imperatorem sibi, zum Gehorchen, nicht zum Gebieten hat er mich sich angeschafft, Plaut.: non fore dicto audientes milites, Caes.: aut eos, quos misisset, non paruisse, aut qui dicto audientes in tanta re non fuissent, eos vinctos potius quam necatos, Cic. – u. dicto audientem esse alci, jmdm. aufs Wort gehorchen, jmds. Befehle Folge leisten, vilicus domino dicto audiens sit, Cato: si potest tibi dicto audiens esse quisquam, Cic.: dicto audiens fuit iussis absentium magistratuum, Nep.: ne plebs nobis dicto audiens atque oboediens sit, Liv. – b) ( wie ἀκουω) sich nennen hören, α) m. einem Nom. od. Infin., so u. so genannt werden, für den u. den od. das gelten, Matutine pater, seu Iane libentius audis, Hor.: rexque paterque audisti, Hor.: si divini puelli haec mater audierit, Apul.: Cenchreae, quod oppidum audit nobilissimae coloniae Corinthiensium, Apul.: si curas esse quod audis, Hor.: quod montem fodisse audit Amphitryoniades, Catull. – β) m. Advv., bene audire ( wie καλῶς ἀκούειν), gelobt werden, in gutem Rufe ( wohl angeschrieben) stehen; Ggstz. male ( selten graviter) audire (κακῶς ἀκούειν), getadelt ( gescholten) werden, in üblem Rufe ( schlecht angeschrieben) stehen, innocentes ergo et verecundi sunt, ut bene audiant et ut rumorem bonum colligant, Cic.: qui me idcirco putent bene audire velle, ut ille male audiat, Cic.: si erum insimulabis avaritiae, male audies, Ter.: erat surdaster M. Crassus, sed aliud molestius, quod male audiebat, Cic. – m. Ang. von seiten wessen? = bei wem? durch ab u. Abl., velle bene audire a parentibus, a propinquis, a bonis etiam viris, Cic. de fin. 3, 57. – m. Ang. wodurch? im Abl., quod illorum culpā se minus commode audire arbitrarentur, Cic. Verr. 3, 134: iterum falso crimine male audit, Sen. contr. 7, 1 (16), 8. – bei Spät. auch male audire in alqa (in bezug auf usw.), zB. in Maevia Galla nupta, Macr. sat. 2, 2, 6: in scortis, Ps. Quint. decl. 377 in. – c) übtr., als nachaug. gramm. t. t., α) etw. in dem u. dem Sinne hören, d.i. verstehen, ut Vulcanum pro igne vulgo audimus, Quint. 8, 6, 24: sic enim auditur ut depugnares, Quint. 8, 5, 12: hoc pro pleno atque perfecto auditur, Gell. 5, 8, 4: ut sic audias ›subruptum‹, tamquam ›certamen erit‹, Gell. 17, 7, 8. – u. β) (wie das spätlat. subaudio) etwas mithö ren = im Gedanken ergänzen, simul enim auditur coepit, Quint. 9, 3, 58. – / Ältere Form des Futur. audibo, Enn. tr. 277 (218): audibis, Enn. com. 4 (7). Caecil. com. 24 u. 113. Plaut. capt. 619 u.a.: zsgzg. Formen (vgl. Georges, Lexik. d. lat. Wortf. S. 81 u. 82) audibat, audibant, Ov. fast. 3, 507. Catull. 84, 8: audin (= audisne), Plaut. mil. 1313. Ter. Andr. 865: Perf. audit, Prop. 4, 9, 39. Sen. contr. 2, 2, 8; 9, 4, 4 u. 10, 1, 13. Suet. Vesp. 19, 2. Tert. ad nat. 1, 7. Corp. inscr. Lat. 3. no. 37, 38, 39 u.a.: ganz gew. (s. Quint. 1, 6, 17) audisse, zB. Plaut. truc. 575. Ter. eun. 115: audisti, Ter. heaut. 685: auditin (= audivistine), Plaut. Pseud. 172: audistis, Ter. Phorm. 349: audisset, ibid. prol. 20. – audivistin (= audivistine), Plaut. Amph. 748 u. 752. – Im Bibellatein in versch. Bedeutungen m. Genet. konstr., s. Rönsch Itala p. 438.
-
13 dictum
dictum, ī, n. (dictus, a, um), das Gesagte, Ausgesprochene, die Äußerung, das Wort, I) im allg.: dictum amarum, Amm.: dictum sapienti sat est, Ter.: nullum meum dictum, non modo factum, intercessit, quod etc., Cic.: ob dictum capite et fortunā oppugnari, Metell. in Cic. ep.: dicta cum factis componere, Sall.: dicta testium, Aussagen der Zeugen, Cic.: dicto citius, s. 1. citō. – Plur. = verba, oratio, zB. breve aliquod dictum = ἀπόφθεγμα, Gedenkspruch, Cic.: u. so breviter et commode dicta = ἀποφθέγματα, Cic.: facete dictca = ἀποφθέγματα, Cic.: dicta tristia, Klagen, Ov.: dicta non falsa, nicht unwahre Gerüchte, Ov.: haec ubi dicta dedit, als er dies gesagt hatte, Verg. u. Liv. (s. Drak. Liv. 7, 33, 11): edidit talia dicta, ließ sich also vernehmen, Ov.: mutua dicta reddere, sich unterreden, Liv.: dictis alqm compellare, castigare, Verg.: dictis suis differre alqm, durch Schmähungen, Plaut.: iocosa dicta in adversarios iactare, Liv.: probrosis in se dictis arridere, Sen.: istaec dicta dicere, Plaut. trin. 77: multa ego possum docta dicta quamvis facunde loqui, ibid. 380 (dazu Brix): res dicta secuta est, gesagt, getan! Ov. met. 4, 549: u. so nec dicta res morata, Iustin. 2, 2, 13. – so auch dicta poet. = libri, Prop. 4, 1, 61. – II) insbes.: A) der Spruch, Ausspruch, die Sentenz, 1) übh.: dicta aurea, Lucr.: Catonis est dictum, Cic.: u. eines Orakels, dicta tristia, Verg. – 2) prägn., a) das Witzwort, der witzige Einfall, arcessitum, gesuchter Einfall, -Witz, Cic.: dicta dicere in alqm ( wie λόγον λέγειν), Cic.: dico unum ridiculum dictum de dictis melioribus, Plaut. – b) das Schimpfwort, quae sunt dicta in stulto, caudex, stipes etc., Ter. heaut. 877: dicta in alqm ingerere, Plaut. asin. 927. – B) das Wort, der Ausspruch = der Befehl, contra dictum suum, Liv.: dicto parēre, Liv.: dicto audientem esse, s. audiono. II, B, a, δ (Bd. I. s. 717): dicta peragere, Ov. – C) das gegebene Wort = die gegebene Versicherung, das Versprechen, Nep. Milt. 2, 5: confirmat dictis, Furius bei Macr. sat. 6, 1, 34. – D) das Wort = die Beredsamkeit, nec dicti studiosus quisquam erat ante hunc, Enn. ann. 216.
-
14 audio
audio, īvī u. iī, ītum, īre ( aus *avidio; vgl. griech. ἀΐω, αἰσθάνομαι, altind. āvнḥ adv. »offenbar, offenkundig«), hören (Ggstz. surdum esse), I) hören = hörend sein, a) Gehör haben u. anwenden können (Ggstz. surdum esse), auribus parum audire, Cato: plus audire, Cato: gravius audire coepisse, Cels.: liquidius audire, Plin.: clarissime audire, Plin.: rectis auribus acutissime audire, submissis nihil (v. den Hirschen), Solin.: apertis atque integris et oculis et auribus nec videre nec audire, Cic.: propter imbecillitatem iam non audire aut non videre, Cels.: audiendi sensu carere, v. Pers., Cic.: audiendi usu carere, v. Ohre, Cels.: per quae foramina facultas audiendi est, Cels. – b) aufhorchen, sein Ohr leihen: PH. Dorio, audi, obsecro. DO. Non audio, Ter.: loquere, audio, Ter.: audisne od. audin? hörst du? Ter.II) etwas hören = etwas mit dem Gehör od. (im weitern Sinne) durch Hörensagen od. Lektüre vernehmen, A) im allg.: a) m. Ang. was? od. wen? od. wovon? man hört, α) durch Acc.: vocem alcis, Plaut. (vgl. tum sapientiae vocem audire videar, Cic.): visi audire vocem, sie glaubten eine St. zu hören, Liv.: miseram me, quod verbum audio? Ter.: neque enim novi quicquam audieram, Cic.: quidnam audio? Ter.: quem ego hic audio? Ter. – omnes civiles dissensiones, non solum eas, quas audistis (von denen ihr ge-————hört habt), sed eas, quas vosmet ipsi meministis atque vidistis, Cic.: Romanorum audivere, non sensere arma, Iustin.: u. so aud. clamorem, Caes.: galli cantum, Cic.: adventum eius, Curt.: saepe eadem et graviter, dasselbe eindringlich zu hören bekommen, Ter. – im Passiv durch Nom., man hört von etw. od. von jmd. (s. Nipp. Tac. ann. 4, 23), eo ipso die auditam esse eam pugnam ludis Olympiae memoriae proditum est, Cic.: missis levibus copiis, quae ex longinquo in maius audiebantur, die das Gerücht aus der Ferne vergrößerte, Tac.: legionum seditio audita est aliquando, Tac.: Iulius Largus nondum mihi visus ac ne auditus quidem, Plin. ep.: m. Dat. (von), exclamat, ita ut populo patribusque audita vox pariter sit, Liv. 8, 6, 4: u. im Abl. absol., hāc auditā pugnā, Caes.: auditis hostium copiis, Liv.: auditā mutatione principis, Tac. – m. dopp. Acc., te, ut spero, propediem censorem audiemus, Cic.: aud. alqm querentem, gloriantem, klagen, sich rühmen hören, Nep.: im Passiv m. dopp. Nom., tantum Camillus auditus imperator terroris intulerat, Liv.: occupaverat animus prior auditus, der, von dem man zuerst gehört hat, Tac.: hominum clamor, tubarum sonus multiplex auditur (wird als ein vielfaches gehört = vervielfältigt sich), Iustin. – u. im Passiv m. Dat. pers., cui non sunt auditae Demosthenis vigiliae? wem sind nicht zu Ohren gekommen die N. des D. = wer hat nicht gehört von————den N. des D.? Cic. Tusc. 4, 44. – Partic. Perf. subst., auditum, ī, n., das Hörensagen, das Gerücht, quin ego, cum peribat, vidi, non ex audito arguo, Plaut.: nihil habeo praeter auditum, Cic.: audito fuit eruditior, Vell. – β) durch Acc. u. Infin.: tintinnire ianitoris impedimenta audio, Afran. fr.: saepe hoc maiores natu dicere audivi, Cic.: se patrem suum audisse dicere mit zweitem Akk. u. Infin., Sempr. Asell. fr.: audiet cives acuisse ferrum, Hor.: et ego regem nostrum Cluilium causam huiusce esse belli audisse videor, ich glaube gehört zu haben, Liv.: cum Augustum Caesarem se ipsum in thorace linteo scriptum legisse audissem, den Aug. Cäsar sagen gehört hatte, Liv. 4, 20, 7: u. so (bei den Histor.) Abl. absol. audito, auf die erhaltene Nachricht, daß usw., zB. audito Q. Marcium regem pro consule per Lycaoniam cum tribus legionibus in Ciliciam tendere, Sall. fr.: audito Machanidam refugisse Lacedaemonem, Liv. – im Passiv m. Nom. u. Infin., Bibulus nondum audiebatur esse in Syria, Cic. – γ) durch Acc. u. Partic.: non eum querentem quisquam audivit, Nep.: idque Socratem audio dicentem, Cic.: ut audivi Phameam mortuum, Cic.: nec ob id quemquam fulmine ictum audimus, Liv. – δ) durch indir. Fragesatz, zB. audin tu, hic quid ait? Ter.: audire volo si est, quem exopto, Acc. fr.: volo tamen audire (ich bin doch neugierig zu hören), quid sit, propter quod etc., Liv.: u. so quid————igitur est? inquit; audire enim cupio, quid non probes, Cic.: audio quibus dis violatis expiatio debeatur, Cic.: velut patienter audiret, quis (= quibus) Clitus obterebat laudes eius, Curt.: ubi audivit rex, unde essent, Cic. – u. durch einen Satz m. quod (daß), Cic. Verr. 3, 80: m. ut (wie), Tac. hist. 1, 37. – ε) durch eine Umschr. m. cum od. dum, zB. saepe soleo audire Roscium, cum ita dicat etc., Cic.: auditus est certe, dum ex eo quaerit, Suet. – ζ) audio (ich bekomme zu hören, es heißt von mir) m. folg. dir. Rede: audies ›o virum fortem!‹ Cic. Tusc. 2, 32: audit continuo ›guis homo hic aut quo patre natus?‹ Hor. sat. 1, 6, 29. – u. audio alqm ( ich höre jmd. sagen) m. folg. dir. Rede, quam multas matres audivi illo tempore ›quidnam volui, quae peperi?‹ Sen. contr. 2, 5 (13), 3: ut audivi veterem convivam ›hic nescio quid boni debet esse‹, Petron. 33, 8. – b) m. Ang. wovon? = worüber? durch de u. Abl., illos, de quibus audivi et legi, Cic.: multa falsa de me audierunt, multa ad eos improbi detulerunt, Cic.: quod quisque eorum de quaque re audierit aut cognoverit, Caes.: rescripsi epistulae maximae; audi (brieflich) nunc de minuscula, Cic.: nihildum de reditu Caesaris audiebatur, es verlautete noch nichts über usw., Cic. – c) m. Ang. woher? = von wem? durch Advv., unde quidque auditum dicant, Plaut. trin. 218: is, unde te audisse dicis, Cic. de or. 2, 285. – od. durch die Praepp. ab, ex od. de m. Abl.————(s. Madvig Cic. de fin. 1, 39. p. 81), laeti et audiere ab novo duce novum consilium, Liv.: e Davo audivi, Ter.: audivi a od. ex maioribus natu m. folg. Acc. u. Infin., Cic.: quando hoc quisquam ex te (aus deinem Munde), Caesar, audivit? Cic.: saepe ex eo (aus seinem Munde) audivi, Cic.: non hoc nunc primum audit privatus de amico, reus ab accusatore, Cic.: quid est quod audivi de Bruto? Cic.: cum de te ex te ipso audiebam (durch briefliche Mitteilung), Cic. – quid ego ex te audio? u. quod facinus od. scelus ex te audio u. dgl., oft bei Plaut. (s. C. F. W. Müller Nachtr. zur plautin. Pros. S. 99 u. 117). – d) m. Ang. woher? = von wo aus? noctu audita (est) ex delubro vox, abstinerent manus, Liv. 29, 18, 16: iamque e Macedonum castris signorum concentus et totius exercitus clamor audiebatur, Curt. 7, 11 (43), 25: armorum crepitus et tubae sonitus auditos e caelo, Plin. 2, 148. – e) m. Ang. gegen wen? durch in m. Akk., quod se in eum audisse dixisset, weil er behauptet hätte, etwas Nachteiliges über ihn gehört zu haben, Cic. de or. 2, 285. – f) absol.: mane audi, Pacuv. fr.: se non audivisse (habe es nicht gehört), sed vidisse dicit, Cic.: audivi (ich habe es gehört) et credo, Ter.: recte audivisti, Plaut.: ut audio, ut audimus (parenthet.), Cic. u. Liv.: ades, audi paucis (mit wenigen Worten), Ter.: audi (schriftlich) nunc ad omnes (epistulas), Cic.B) insbes.: a) hören, anhören, α) eine vortragen-————de Pers., eine vorgetragene Mitteilung, audire alqm facile, Cic.: alqm lubenter studioseque, Cic.: alqm diligenter, Quint.: alqm attentissime, Cic.: a vobis sic audior, ut numquam benignius neque attentius quemquam auditum putem, Cic.: Rhodii cum silentio auditi sunt, Liv.: cum audiretur silentio M. Caelius tribunus plebis, Cic.: auditus est magno silentio, Cic.: quidquid tribunus plebis loquitur assuestis ae qui audire, Liv.: ne in senatu quidem ae quis auribus audiebatur, Liv.: non secundis auribus patrum auditus est consul, Liv.: eam sententiam haud ae quioribus animis quam ipsorum quondam postulatum Latinorum patres audierunt, Liv.: id Philotas haud iniquo animo audiebat, Curt.: litterae consulum ingenti laetitiā et in curia et in contione auditae, Liv.: ubi (Cicero) eo ipso anno adversus Antonium (als er seine Rede gegen A. hielt) cum admiratione eloquentiae auditus fuerat, Liv. fr. 48 H. (50 W.): m. Dat. (von), auctores signa relinquendi et deserendi castra non uni aut alteri militi sed universis exercitibus palam in contione audiuntur, Liv. 5, 6, 14. – v. Richter, anhören, vernehmen, verhören, aliis audientibus iudicibus, aliis sententiam ferentibus, Caes.: cum de vinculis educitur audiendus, Amm.: audire de ambitu, Cic.: servum, Suet.: dolos, Verg. – v. Schüler od. Zuhörer, jmd. hören, jmds. Vorträge besuchen u. etw. vortragen hören, über etw. einen Vortrag hören, Zenonem audivisse, Cic.:————Polemonem audivisse assidue, Cic.: alqm Romae, Quint.: annum iam audire Cratippum, Cic.: cotidie ad audiendum alqm ventitare, Plin. ep.: audivi Metrodorum, cum de his ipsis rebus disputaret, Cic. – u. ponere iubebam de quo quis audire vellet, Cic.: ponere aliquid, ad quod audiam, volo, Cic. – v. Fürsten, jmdm. Audienz geben, legationes, Suet. Vesp. 24. – β) eine Bitte usw., eine bittende Person hören, anhören, ihr Gehör schenken, sie erhören, bes. v. der Gottheit, alcis preces, Cic.: alcis vota, Hor.: puellas, Hor.: orantem, Ov. – γ) auf eine Pers. od. Sache, die eine Behauptung, einen Einwurf vorbringt od. enthält, beistimmend hören, ihr Glauben schenken, beistimmen (s. Meißner Cic. Tusc. 1, 65), nec Homerum audio, qui ait etc., Cic.: si vos audire vellemus, Cic.: si fabulas audire volumus, Cic.: u. absol., in der Formel audio, das läßt sich hören, ich glaube es schon, Plaut. u. Cic.: non audio, davon will ich nichts hören, Cic.: nil audio, ich will von nichts hören (will von keinem Einwand wissen), Ter. Vgl. Ruhnken Ter. Andr. 3, 3, 20 u. Ter. eun. 2, 3, 79. die Auslgg. zu Cic. Tusc. 2, 46. Bünem. Lact. 7, 3, 13. – δ) auf eine warnende, mahnende Pers. usw. Folge leistend hören, ihr Gehör geben, sie beachten, ihr Folge leisten, sich ihr fügen, m. Acc.: alqm amicissime monentem, Cic.: sapientiam, Cic.: te audi, tibi obtempera, Cic. – v. lebl. Subjj., neque audit currus————habenas, Verg.: nec quae (sagitta) magis audiat arcum, Ov.: cornum maxime audit sorbus, carpinus etc., Plin. – m. Dat.: nam istis magis audiendum quam auscultandum censeo, Pacuv. fr.: improbo ac nefario homini ne auscultarent, sibi potius audirent, Apul. – u. so audiens sum m. Dativ, imperiis, Plaut. truc. 125. – in klassischer Prosa m. Dat. nur in der Formel dicto audientem esse, aufs Wort (auf den Befehl) hören, dem Befehle Folge leisten, gehorchen ( Order parieren), dicto sum audiens, Plaut.: dicto me emit audientem, haud imperatorem sibi, zum Gehorchen, nicht zum Gebieten hat er mich sich angeschafft, Plaut.: non fore dicto audientes milites, Caes.: aut eos, quos misisset, non paruisse, aut qui dicto audientes in tanta re non fuissent, eos vinctos potius quam necatos, Cic. – u. dicto audientem esse alci, jmdm. aufs Wort gehorchen, jmds. Befehle Folge leisten, vilicus domino dicto audiens sit, Cato: si potest tibi dicto audiens esse quisquam, Cic.: dicto audiens fuit iussis absentium magistratuum, Nep.: ne plebs nobis dicto audiens atque oboediens sit, Liv. – b) ( wie ἀκουω) sich nennen hören, α) m. einem Nom. od. Infin., so u. so genannt werden, für den u. den od. das gelten, Matutine pater, seu Iane libentius audis, Hor.: rexque paterque audisti, Hor.: si divini puelli haec mater audierit, Apul.: Cenchreae, quod oppidum audit nobilissimae coloniae Corinthiensium,————Apul.: si curas esse quod audis, Hor.: quod montem fodisse audit Amphitryoniades, Catull. – β) m. Advv., bene audire ( wie καλῶς ἀκούειν), gelobt werden, in gutem Rufe ( wohl angeschrieben) stehen; Ggstz. male ( selten graviter) audire (κακῶς ἀκούειν), getadelt ( gescholten) werden, in üblem Rufe ( schlecht angeschrieben) stehen, innocentes ergo et verecundi sunt, ut bene audiant et ut rumorem bonum colligant, Cic.: qui me idcirco putent bene audire velle, ut ille male audiat, Cic.: si erum insimulabis avaritiae, male audies, Ter.: erat surdaster M. Crassus, sed aliud molestius, quod male audiebat, Cic. – m. Ang. von seiten wessen? = bei wem? durch ab u. Abl., velle bene audire a parentibus, a propinquis, a bonis etiam viris, Cic. de fin. 3, 57. – m. Ang. wodurch? im Abl., quod illorum culpā se minus commode audire arbitrarentur, Cic. Verr. 3, 134: iterum falso crimine male audit, Sen. contr. 7, 1 (16), 8. – bei Spät. auch male audire in alqa (in bezug auf usw.), zB. in Maevia Galla nupta, Macr. sat. 2, 2, 6: in scortis, Ps. Quint. decl. 377 in. – c) übtr., als nachaug. gramm. t. t., α) etw. in dem u. dem Sinne hören, d.i. verstehen, ut Vulcanum pro igne vulgo audimus, Quint. 8, 6, 24: sic enim auditur ut depugnares, Quint. 8, 5, 12: hoc pro pleno atque perfecto auditur, Gell. 5, 8, 4: ut sic audias ›subruptum‹, tamquam ›certamen erit‹, Gell. 17, 7, 8. – u. β) (wie das spätlat. subaudio) etwas mithö-————ren = im Gedanken ergänzen, simul enim auditur coepit, Quint. 9, 3, 58. – ⇒ Ältere Form des Futur. audibo, Enn. tr. 277 (218): audibis, Enn. com. 4 (7). Caecil. com. 24 u. 113. Plaut. capt. 619 u.a.: zsgzg. Formen (vgl. Georges, Lexik. d. lat. Wortf. S. 81 u. 82) audibat, audibant, Ov. fast. 3, 507. Catull. 84, 8: audin (= audisne), Plaut. mil. 1313. Ter. Andr. 865: Perf. audit, Prop. 4, 9, 39. Sen. contr. 2, 2, 8; 9, 4, 4 u. 10, 1, 13. Suet. Vesp. 19, 2. Tert. ad nat. 1, 7. Corp. inscr. Lat. 3. no. 37, 38, 39 u.a.: ganz gew. (s. Quint. 1, 6, 17) audisse, zB. Plaut. truc. 575. Ter. eun. 115: audisti, Ter. heaut. 685: auditin (= audivistine), Plaut. Pseud. 172: audistis, Ter. Phorm. 349: audisset, ibid. prol. 20. – audivistin (= audivistine), Plaut. Amph. 748 u. 752. – Im Bibellatein in versch. Bedeutungen m. Genet. konstr., s. Rönsch Itala p. 438. -
15 dictum
dictum, ī, n. (dictus, a, um), das Gesagte, Ausgesprochene, die Äußerung, das Wort, I) im allg.: dictum amarum, Amm.: dictum sapienti sat est, Ter.: nullum meum dictum, non modo factum, intercessit, quod etc., Cic.: ob dictum capite et fortunā oppugnari, Metell. in Cic. ep.: dicta cum factis componere, Sall.: dicta testium, Aussagen der Zeugen, Cic.: dicto citius, s. cito. – Plur. = verba, oratio, zB. breve aliquod dictum = ἀπόφθεγμα, Gedenkspruch, Cic.: u. so breviter et commode dicta = ἀποφθέγματα, Cic.: facete dictca = ἀποφθέγματα, Cic.: dicta tristia, Klagen, Ov.: dicta non falsa, nicht unwahre Gerüchte, Ov.: haec ubi dicta dedit, als er dies gesagt hatte, Verg. u. Liv. (s. Drak. Liv. 7, 33, 11): edidit talia dicta, ließ sich also vernehmen, Ov.: mutua dicta reddere, sich unterreden, Liv.: dictis alqm compellare, castigare, Verg.: dictis suis differre alqm, durch Schmähungen, Plaut.: iocosa dicta in adversarios iactare, Liv.: probrosis in se dictis arridere, Sen.: istaec dicta dicere, Plaut. trin. 77: multa ego possum docta dicta quamvis facunde loqui, ibid. 380 (dazu Brix): res dicta secuta est, gesagt, getan! Ov. met. 4, 549: u. so nec dicta res morata, Iustin. 2, 2, 13. – so auch dicta poet. = libri, Prop. 4, 1, 61. – II) insbes.: A) der Spruch, Ausspruch, die Sentenz, 1) übh.: dicta aurea, Lucr.: Catonis est dictum, Cic.: u. eines Orakels, dicta tri-————stia, Verg. – 2) prägn., a) das Witzwort, der witzige Einfall, arcessitum, gesuchter Einfall, -Witz, Cic.: dicta dicere in alqm ( wie λόγον λέγειν), Cic.: dico unum ridiculum dictum de dictis melioribus, Plaut. – b) das Schimpfwort, quae sunt dicta in stulto, caudex, stipes etc., Ter. heaut. 877: dicta in alqm ingerere, Plaut. asin. 927. – B) das Wort, der Ausspruch = der Befehl, contra dictum suum, Liv.: dicto parēre, Liv.: dicto audientem esse, s. audio no. II, B, a, δ (Bd. I. s. 717): dicta peragere, Ov. – C) das gegebene Wort = die gegebene Versicherung, das Versprechen, Nep. Milt. 2, 5: confirmat dictis, Furius bei Macr. sat. 6, 1, 34. – D) das Wort = die Beredsamkeit, nec dicti studiosus quisquam erat ante hunc, Enn. ann. 216. -
16 causa
1) причина, а) вообще причина чего-нибудь causam praestare, praebere mortis (1. 7. § 6. 1. 51. pr. D. 9, 2. 1. 4 § 1. 1. 15. pr. D. 48, 8), causam praestare discidii (1. 12 § 13. D. 38, 5); (Gai. I. 18. 74. 29. 32. 38. 41. 66. III. 5, erroris causae probatio, I. 67. 75. 87. II. 142);b) как причина действия человека (мотив - цель); (1. 1 § 2. D. 43, 17. 1. 1 § 5 D. 3, 1. 1. 51. pr. D. 3, 3), именно = justa causa, достаточный повод (Gai. I. 53. supra modum et sine causa in servos suos saevire, sine causa servum suum occidere); § 4-6 I. 1, 6. 1. 9. § 1 D. 26, 8. 1. 9. 11. 15. § 2-4. 1. 16. 25. D. 40, 2); (1. 15 § 2. D. 1, 7), часто также c прибавлением justa causa, напр. justae causae, cur judicium arripere nolit (1. 45 pr. D 3, 3); (1. 17. § 3 D. 22, 1); (1. 30 § 2 D. 3, 5. 1. 36. D. 40, 5); (1. 3 D. 4, 1); 1. 25 pr. D. 22, 3);
c) главное побуждение, которое вызывает какое-нибудь действие, оказывание услуг, предоставление кому-нб. имущественных выгод: иногда обоз. юридический акт, который содержит в себе эту причину; также повод, побуждающий делать завещательные или дарственные распоряжения в пользу третьих лиц (§ 31 J. 2, 20. 1. 17 § 2. 3. 1. 72 § 6 D. 35, l). - justa causa, причина, оправданная уважительными обстоятельствами, j. c. erroris = с. justi erroris, j. с. traditionis, pollicitationis etc. (1. 25. pr. D. 22, 3. 1. 31 pr. D. 41, 1. 1. 1 § 1 D. 50, 12), causa in praeteritum confertur (1. 12 D. 35, 1), (1. 194 D. 50, 16), dotis causa perpetua est (1. 1 D. 23, 3). - a) causa possessionis обознач. законное основание владения т. е. владелец должен доказать титул, на основании которого он владеет (1. 3 § 4. 19. 1. 19 § 1 D. 41, 2), sive vera sit, sive falsa (1. 5 D. 6, 2), causae acquirendi (1. 3 § 21 eod 1. 36 D. 41, 1), lucrativa causa (1. 82 pr. D. 30. 1. 19 D. 44, 7). - b) при обязательных отношениях саusa (civilis) есть внешний признак, доставляющий доказательство, что стороны действительно приняли на себя обязательство (pr. J. 1, 21), causa, ex qua certum petatur (1. 9 pr. D. 12, 1. ср. 1. 18 D. 46, 4. 1. 11 D. 50, 16), ex causa emtionis in creditum labire, обязательство, вытекающее из договора купли-продажи, превратить в обязательство из займа (1. 3 § 3 D. 14, 6);
2) заковное основание свойства, особенности предмета, causa actionis, 1. 27 D. 44, 2., ex с. adjecta petere, 1. 11 § 2. eod., c. conditionis, 1. 96 § 4 13. 46, 3., ex noxali c. agere, D. 2, 9. 3) causa после родительн. пад. обоз. цель юриди-ческого акта, напр. conditionis implendae causa dare, 1. 30 § 7 D. 35, 2, donandi, credendi, contrahendi causa, 1. 20 D. 12, 1. 1. 65 § 4 D. 36, 1. 1. 25 § 1 D. 44, 7. 1. 49 D. 46, 3. 4) дело, in publicis causis filius fam. loco patrisfam. habetur (1. 9 D. 1, 6), certarum rerum vel causarum testamento tulor dari non potest (1. 12 D. 26, 2);causa debendi, законное основание долга (1. 49 § 2 D. 15, 1). Иногда causa обоз. источник обязательств, obl. nascuntur ex variis causarum figuris (1. 1 pr. D. 44, 7). - г) в учении о кондикциях обозн. causa побудительную причину предоставления кому-нб. имущественную выгоду, в том смысле, что то, что было дано без основания, можно требовать назад (tit. D. 12, 7. D. 12, 4. D. 12, 5).
5) спор, процесс: causam agere (см. s. 9), audire (см. s. 5a);causam perorare (Gai. IV. 15).
causae suae adesse (1. 69 D. 3, 3);
causam suam prodere (1. 4 § 4 D. 3, 2);
de causis cognoscere (1. 10 D. 1, 18);
causae cognitio (см.); (1. 1 § 3 D. 3, 6);
c. existimationis (1. 103 D. 50, 16. 1. 104 D. 50, 17);
bona, mala c. (1. 63 § 2 D. 21, 2. 1. 30 D. 34, 3);
nova instrumenta causae suae reperire (1. 27 D. 44, 2);
eandem c. facit origo petitionis (1. 11 § 4 eod.);
causa cadere (см. s. 2);
causam perdere (1. 63 § 2. D. 21, 2);
causam dicere, защищаться (1. 25 § 1 D. 29, 5);
6) положение, отношение: ип pristinam c. reverti (l. 6 pr. D. 1, 8);causas dicere, orare, вести дела (1. 1. 2 § 43 D. 1, 2); отсюда causidicus, адвокат (1. 6 C. 2, 6), causidicina, должность адвоката (1. 188 C. Th. 12, 1).
pristinam c. restituere, praeteritam c. sarcire (1. 1 § 31. 1. 3 § 17. D. 43, 16), in eandem c. restituere (1, 9 § 1. eod.);
in eandem c. exhibere, sistere (1. 1 pr. § 1. D. 2, 9);
in causa redhibitionis s. in ea c. esse, ut redhiberi debeat (1. 10 § 21. 33 pr. D. 21, 1);
causa melior - deterior (1. 5 D. 2, 9. 1. 27 § 3 D. 2, 14. 1. 87 D. 50, 17), melior est c. possidentis (1. 126 § 2. 1. 128 pr. eod.);
emtoris c. eadem esse debet, quae fuit auctoris (1. 156 § 3 eod.);
c. servilis (1. 3 § 1 D. 4, 5), statuliberi (1. 2 pr. D. 40, 7), de alterius causa et facto non scire, de facti causa errare (1. 3 pr. D. 22, 6. 1. 10 D. 26, 5);
7) особ. юридическое отношение, c. proprietatis (1, 30 § 2 D. 41, 1);in c. caduci esse (см. caducus s. 2).
c. bonorum, обозначая собственность (1. 52 § 1 D. 45, 1);
extra c. bonorum defuncti computari (1. 68 D. 31); (1. 52. D. 41, 2);
o. hereditaria, наследственное отношение (1. 5 § 5 D. 36, 4), c. legati (1. 11 § 3. 1. 91 § 2 D. 30), obligationis, обязательное (1. 20 D. 24, 1);
debiti, долговое (1. 7 pr. D. 12, 4);
naturalium obligationum (1. 40 pr. D. 36, 1);
e. naturalis = obligatio nat. (1. 3 § 7 D. 2, 2);
in totam c. spondere, ручаться за все долги (1. 91 § 4 D. 45, 1); ип оmnem с. acceptus fidejussor (1. 56 § 2 D. 46, 1); ип оmnem с. conductionis se obligare (1. 54 pr. D. 19, 2);
in omnem c. emti fidem adstringere (1. 5 C. 4, 54);
omnis c. adversus rerum et fidejassorem dissoluta (1. 7 § 1 D. 2, 15);
in duriorem s. leviorem c. adhiberi, accipi, о поручителях, которые обязываются к долгу большому или меньшему, против обязательства главного должника (1. 8 § 7. 1. 34 D. 46, 1);
ex c. fidejussionis s. accessionis liberari (1. 5 D. 46, 1. 1. 95 § 3 D. 46, 3), (1. 4 § 1. D. 22, 1); in causam pignoris cadere (см. cadere s. 4);
pignoris c. perimitur (1. 1 § 2 D. 20, 1);
totius pignoris, pignorum c. (1. 6 pr. 1. 13 D. 20, 4);
pignoris causam habere, иметь право залога (1. 4 D. 42, 6);
indivisa pignoris causa (1. 55 D. 21, 2);
privilegia causae, связанные с юридическим отношением, против. priy. personae, личные преимущества (1. 196 D. 50, 17);
8) юридические свойства предмета, со всеми правами, обязанностями, доходами и убытками, tota causa fundi (1. 30 § 3 D. 32);causae magis, quam personae beneficium praestare (1. 29 D. 42 1), non causae, sed personae succurrere (1. 42, D. 26, 7).
fundus cum sua causa transit (1. 18 § 2 D. 13, 7); (1. 67 D. 18, 1. 1. 2 pr. 1. 36 D. 40, 7); если говорится о restitutio, exhibitio или praestatio omnis causae, то под causa разумеется совокупность всех доходов, которые потерял истец вследствие того, что не владел вещью (потерянная прибыль) (1. 31 pr. D. 12, 1. 1. 12 pr. D. 4, 2. 1. 20. D. 6, 1. 1. 9 § 7 D. 10, 4. 1. 1 § 24 D. 16, 3. 1. 8 § 6 D. 43, 26. 1. 35. 246 § 1 D. 50, 16);
causam s. omnem c. praestare (1. 17 § 1 D. 6, 1. 1. 2. 3 § 1. 1. 8 D. 22, 7);
9) сущность, значение, понятие: c. juris honorarii (1. 95 § 3 D. 46, juris et voluntatis (1. 77 § 12 D. 31), contractus (1. 8 pr. D. 17, 1). in causam fideicomm. et codicillorum vim prioris testam. convertere (1. 19 pr. D. 29, 1);rei causam exhibere (§ 3 J. 4, 17).
ad causam testamenti pertinere videtur id, quodcumque quasi ad testam. factum sit (1. 2 § 2 D. 29, 3. 1. 1 § 2. 6 D. 43, 5);
10) случай, de quibus causis scriptis legibus non utimur etc. (1. 32 pr. D. 1, 3);omissa causa testamenti ab intest. hereditatem possidere (tit. D. 29, 4).
in causa jus positum est (1. 52 § 2 D. 9; 2);
alia c. est si etc. (1. 29 D. 41, 2. 1. 12 § 3 D. 46, 3);
11) вид, способ, quatuor c. obligationum (1. 44 pr. 1). 44, 7 и, quatuor c. exsecutione obligationis (1. 85 pr. D. 45, 1);ex causa (смотря по обстоятельствам) succurrere (1. 11 pr. D. 44, 2).
12) определение (1. 1 § 6 D. 7, 9).c. faciendi (1. 218 D. 50, 16).
Латинско-русский словарь к источникам римского права > causa
-
17 falsus
фальшивый, неверный, falsa causa non nocet (см. causa s. 1. сю), (1. 44 pr. D. 47, 2);falsus procurator (§ 1 eod. 1. 3 § l D. 46, 8. tit. D. 27, 6. cf. 1. 221 D. 50, 16);
testam. falsum scribere, signare, recitare (1. 6 § 1 D. 47, 11. 1. 2. D. 48. 10);
testю falsum arguere, dicere, аccusare (1. 5 pr. § 9 D. 34, 9. 1. 14 D. 37, 1. 1. 19 pr. D. 38. 2. 1. 17 § 2. D. 44, 4. 1. 18 D. 48, 2. 1. 13 § 9. 1. 19 § 1 D. 49, 14);
falsas rationes deferre (1. 15 § 6 eod. 1. 1 pr. I. 9 § 3 D. 48, 10. tit. C. 7, 58);
falsae mensurae (l. 6 § 2 D. 47, 11);
falsus modus renunciatus (1. 3 § 1. 1. 5 § 1 D. 11, 6. 1. 19 pr. D. 48, 10. 1. 13 pr. eod.), falsis conseitutionibus uti (1. 33 eod.);
falsae confessiones (1. 13 pr. D. 11, 1);
si vindiciam falsam tulit (L. XII. tab. XII. 4);
falsum testimonium (1. c. VIII. 23);
falso (adv.) неверно, ошибочно, falso vere putare (1. 47 § 7 D. 47, 2. 1. 3. 12. 15 § 1 1. 19. § 1. 1. 26 § 2. 1. 65 § 2 D. 12, 6); ложно, falso respondere (1. 9. § 4 D. 11, 11), testimonia dicere (1. 16 D. 22,3). Falsum (subst.) подлог: lex Cornelia de falsis (см. Corn. s. c.);
falsi accusatio, crimen (1. 3 D. 22, 4. 1. 1 § 10. 1. 4 D. 48,16. 1. 23 D. 48,10. 1. 1 § 4. 1. 16 § 2 eod. 1. 1 § 13 eod., 1. 4 eod. 1. 4 D. 34, 9).
Латинско-русский словарь к источникам римского права > falsus
-
18 audio
audĭo, īvi or ii, itum, 4, v. a. ( imperf. audibat, Ov F. 3, 507: audibant. Cat. 84, 8; fut. audibo, Enn. ap. Non. p. 506, 1:I.audibis,
id. ib.; Plaut. Capt. 3, 4, 86; id. Poen. 1, 2, 97; Caecil. ap. Gell. 7, 17 fin.; id. ap. Non. l. l.; cf. Struve, p. 137 sq.: audin = audisne, as ain = aisne; inf. perf. audīsse better than audivisse, acc. to Quint. 1, 6, 17) (cf. the Lacon. aus = hous; auris; Lith. ausis; Goth. auso; Germ. Ohr, and Engl ears [p. 202] the Fr. ouïr, and Lat. ausculto; Curtius also compares the Gr. aïô, to hear, perceive, and the Sanscr. av, to notice, to favor; v. ausculto, 1. aveo init., and cf. Varr. L. L. 6, § 83 Müll.], to hear, to perceive or understand by hearing, to learn (audio pr. differs from ausculto as the Gr. akouô from akroaomai, the Germ. hören from horchen, and the Engl. to hear from to listen, the former of these words denoting an involuntary, the latter a voluntary act; other syn.: exaudio, sentio, cognosco, oboedio, dicor).A.. In gen.a.Aliquid:b.auribus si parum audies terito cum vino brassicam, etc.,
Cato, R. R. 157 fin.:ubi molarum strepitum audibis maximum, Enn. ap. Non. l. l. (Com. v. 7 Vahl. p. 153): verba,
Plaut. Poen. 1, 2, 97; Vulg. Gen. 24, 30:quae vera audivi, taceo,
Ter. Eun. 1, 2, 23:Mane, non dum audīsti, Demea, Quod est gravissumum,
id. Ad. 3, 4, 21:vocem,
id. Hec. 4, 1, 2:vera an falsa,
id. And. 5, 4, 19:mixtos vagitibus aegris Ploratus,
Lucr. 2, 579:voces,
Verg. A. 4, 439; Hor. C. 3, 7, 22; Vulg. Gen. 3, 8; ib. Matt. 2, 18:strepitus,
Verg. A. 9, 394:sonitum,
Hor. C. 2, 1, 31:haec,
id. ib. 3, 27, 51:aquas,
Ov. Am. 3, 11, 30:gemitus,
id. M. 7, 839; Vulg. Exod. 2, 24: ait se omnia audivisse, Titinn. ap. Macr. S. 2, 12:ut quod te audīsse dicis numquam audieris,
Cic. de Or. 2, 70, 285:Nihil enim habeo praeter auditum,
id. Off. 1, 10, 33:quod quisque eorum de quāque re audierit,
Caes. B. G. 4, 5:Hac auditā pugnā maxima pars sese Crasso dedidit,
id. ib. 3, 27:Auditis hostium copiis respicerent suum ipsi exercitum,
Liv. 42, 52, 10:quod cum audīsset Abram,
Vulg. Gen. 14, 14:auditis sermonibus,
ib. 4 Reg. 22, 19; ib. Heb. 4, 3: clangorem tubae, ib:Isa. 18, 3: symphoniam,
ib. Luc. 15, 25:animal,
ib. Apoc. 6, 3; 6, 5 al. persaep.Constr., the person from whom one hears or learns any thing, with ex (so most freq.), ab, de, acc. and part., acc. and inf., cum or dum.(α).With ex:(β).verbum ex aliquo,
Ter. Heaut. 5, 4, 8; so id. And. 2, 1, 2; 5, 4, 24; id. Eun. 1, 2, 34; id. Hec. 4, 1, 35; id. And. 3, 3, 2:audivi ex majoribus natu hoc idem fuisse in P. Scipione Nasicā,
Cic. Off. 1, 30, 109:hoc ex aliis,
id. Att. 5, 17:ex obviis,
Liv. 28, 26; so Suet. Caes. 29; id. Dom. 12 al.. saepe audivi ex majoribus natu mirari solitum C. Fabricium etc., Cic. Sen. 13, 43; so Suet. Claud. 15.—With ab:(γ).a quibus cum audi/sset non multum superesse munitionis,
Nep. Them. 7, 2.—With de:(δ).equidem saepe hoc audivi de patre et de socero meo,
i. e. from his mouth, Cic. de Or. 3, 33, 133; so id. Off. 3, 19, 77; id. Brut. 26, 100.—With acc. and part. pres. (cf. Zumpt, Gr. §(ε).636): ut neque eum querentem quisquam audierit neque etc.,
Nep. Timol. 4, 1; so Suet. Calig. 22; Cat. 9, 6; 61, 125; 67, 41 al.—With acc. and inf.:(ζ).mihi non credo, quom illaec autumare illum audio,
Plaut. Am. 1, 1, 260:Audin (eum) lapidem quaeritare?
id. Capt. 3, 4, 70:erilem filium ejus duxisse audio Uxorem,
Ter. Phorm. 1, 1, 5; 2, 1, 59:saepe hoc majores natu dicere audivi,
Cic. Mur. 28:Gellius audierat patruom objurgare solere,
Cat. 74, 1; Verg. A. 1, 20; 4, 562:audiet cives acuisse ferrum, Audiet pugnas juventus,
Hor. C. 1, 2, 21 sq.:audire videor pios Errare per lucos,
id. ib. 3, 4, 5. —Hence also pass. with nom. and inf. (cf. Zumpt, Gr. §607): Bibulus nondum audiebatur esse in Syriā,
was said, Cic. Att. 5, 18; so Caes. B. G. 7, 79.—With cum or dum (cf. Zumpt, Gr. §B.749): id quidem saepe ex eo audivi, cum diceret sibi certum esse,
Cic. de Or. 2, 33, 144:quis umquam audivit, cum ego de me nisi coactus ac necessario dicerem?
id. Dom. 35; so id. Brut. 56; id. Fin. 5, 19, 54; id. de Or. 1, 28, 129; 1, 2, 99; Plin. Ep. 7, 24, 5:auditus est certe, dum ex eo quaerit,
Suet. Dom. 4. —Diff. from the preced. constr. with de is audire de aliquo (aliquid); more freq. in pass. sense, to hear any thing concerning any one:de psaltriā hac audivit,
Ter. Ad. 3, 4, 5:illos etiam convenire aveo, de quibus audivi et legi,
Cic. Sen. 23, 83; so id. Att. 7, 20; id. Ac. 2, 2, 4; cf.:aliquid in aliquem,
to hear something against, something bad of any one, id. de Or. 2, 70, 285 al. —In conversation.(α).Audi, as a call to gain attention, hear, attend, give ear, listen, = hoc age:(β).audi cetera,
Plaut. Trin. 2, 4, 127:audi heus tu,
id. ib. 4, 3, 52:Dorio, audi, obsecro,
Ter. Phorm. 3, 2, 1: Hoc audi, id. And. 3, 4, 11;4, 1, 36: Quin tu audi,
Plaut. Bacch. 2, 3, 42:quin tu hoc audi,
Ter. And. 2, 2, 9.—Audis or audin = audisne? do you hear? atque audin? Plaut. Trin. 3, 3, 70:c.Equidem deciens dixi: Et domi [nunc] sum ego, inquam, ecquid audis?
id. Am. 2, 1, 27; id. Trin. 3, 2, 91:Heus, audin quid ait? Quin fugis?
id. Capt. 3, 4, 60:cura adversandum atque audin? quadrupedem constringito,
Ter. And. 5, 2, 24; 1, 5, 64:Audin tu? Hic furti se adligat,
id. Eun. 4, 7, 39:Audin quid dicam?
id. Hec. 1, 2, 3.—Audito, with a clause for its subject, as abl. absol. in the histt., upon the receipt of the news that, at the tidings that: audito, Q. Marcium in Ciliciam tendere, when news came that Q. Marcius etc., Sall. H. Fragm. ap. Prisc. p. 1130 P.:II.audito Machanidam famā adventūs sui territum refugisse Lacedaemonem,
Liv. 28, 7:audito venisse missu Agrippinae nuntium Agerinum,
Tac. A. 14, 7.—Esp.,A.1.. In a pregnant signif., to listen to a person or thing, to give ear to, hearken to, attend:2.etsi a vobis sic audior, ut numquam benignius neque attentius quemquam auditum putem,
Cic. Clu. 23, 63; so id. de Or. 1, 61, 259:sed non eis animis audiebantur, qui doceri possent,
Liv. 42, 48; 1, 32; 5, 6:ut legationes audiret cubans,
Suet. Vesp. 24; id. Caes. 32; id. Ner. 22; 23; Vulg. Job. 11, 2; ib. Psa. 33, 12; ib. Matt. 10, 14; ib. Heb. 3, 7 al.—Aliquem, of pupils, to hear a teacher, i. e. to receive instruction from, to study under:3.te, Marce fili, annum jam audientem Cratippum,
Cic. Off. 1, 1, 1:Jam Polemonem audiverant adsidue Zeno et Arcesilas,
id. Ac. 1, 9, 34; so id. N. D. 1, 14, 37; 3, 1, 2; id. Fat. 2, 4:Diogenes venientem eum, ut se extra ordinem audiret, non admiserat,
Suet. Tib. 32; id. Gram. 10, 20 al.— Absol.: possumne aliquid audire? (i. e. will you communicate something to me?) tu vero, inquam, vel audire vel dicere, Cic. Fat. 2, 3:ponere aliquid, ad quod audiam, volo,
id. ib. 2, 4.—De aliquā re or aliquid, aliquem, of judges, to listen or hearken to, to examine:4.nemo illorum judicum clarissimis viris accusantibus audiendum sibi de ambitu putavit,
Cic. Fl. 39, 98:de capite,
Sen. Ben. 2, 12 al. — Trop.:de pace,
Liv. 27, 30:dolos,
Verg. A. 6, 567:nequissimum servum,
Suet. Dom. 11; so id. Aug. 93; id. Tib. 73; id. Claud. 15; id. Dom. 14; 16; Dig. 11, 3, 14 fin.; 28, 6, 10; 39, 2, 18 et saep.—Of prayer or entreaty, to hear, listen to, lend an ear to, regard, grant:B.in quo di immortales meas preces audiverunt,
Cic. Pis. 19:Curio ubi... neque cohortationes suas neque preces audiri intellegit,
Caes. B. C. 2, 42:velut si sensisset auditas preces,
Liv. 1, 12:audivit orationem eorum,
Vulg. Psa. 105, 44:audisti verba oris mei,
ib. ib. 137, 1:Audiat aversā non meus aure deus,
Tib. 3, 3, 28:audiit et caeli Genitor de parte serenā Intonuit laevum,
Verg. A. 9, 630:minus audientem carmina Vestam,
Hor. C. 1, 2, 27; 4, 13, 1:audivit Dominus,
Vulg. Psa. 29, 11 al. —Also aliquem, to hear one, to grant his desire or prayer:puellas ter vocata audis,
Hor. C. 3, 22, 3; so id. C. S. 34; 35:Ferreus orantem nequiquam, janitor, audis,
Ov. Am. 1, 6, 27; id. M. 8, 598 al.:Audi nos, domine,
Vulg. Gen. 23, 6; 23, 8:semper me audis,
ib. Joan. 11, 42.—Aliquem, aliquid, or absol. audio, to hear a person or thing with approbation, to assent to, agree with, approve, grant, allow:C. a.nec Homerum audio, qui Ganymeden ab dis raptum ait, etc.,
Cic. Tusc. 1, 26, 65:Socratem audio dicentem cibi condimentum esse famem, sed qui ad voluptatem omnia referens vivit ut Gallonius, non audio,
id. Fin. 2, 28, 90; id. de Or. 1, 15, 68; 3, 28, 83; id. Marcell. 8, 25: audio ( I grant it, well, that I agree to, that is granted):nunc dicis aliquid, quod ad rem pertineat,
id. Rosc. Am. 18 fin.; id. Verr. 2, 2, 59; 2, 5, 27:non audio,
that I do not grant, id. ib. 2, 3, 34.—With acc.:b.tecum loquere, te adhibe in consilium, te audi, tibi obtempera,
Cic. Fam. 2, 7, 2; id. N. D. 1, 20, 55:ne ego sapientiam istam, quamvis sit erudita, non audiam,
id. Phil. 13, 3, 6:si me audiatis, priusquam dedantur, etc.,
Liv. 9, 9:Non, si me satis audias, Speres etc.,
Hor. C.1, 13, 13; 4, 14, 50; id. Ep. 1, 1, 48:patris aut matris imperium,
Vulg. Deut. 21, 18 al. — Poet. transf. to inanimate things:neque audit currus habenas,
heeds, Verg. G. 1, 514; so Claud. Cons. Mall. Theod. 187 (cf. Hor. Ep. 1, 15, 13: equi frenato est auris in ore; and Pind. Pyth. 2, 21: harmata peisichalina):nec minus incerta (sagitta) est, nec quae magis audiat arcum,
which better heeds the bow, Ov. M. 5, 382:teque languenti manu Non audit arcus?
Sen. Herc. Oet. 980; so Stat. Th. 5, 412; Luc. 3, 594; 9, 931; Sil. 14, 392.—With dat.: nam istis qui linguam avium intellegunt, magis audiendum censeo, Pac. ap. Cic. Div. 1, 57, 131 (B. and K. isti):D.sibi audire,
App. Mag. p. 326, 34; so, dicto audientem esse, to listen to one's word, to be obedient to one's word, to obey (not in Ter.):dicto sum audiens,
I obey, Plaut. Pers. 3, 1, 71; id. Trin. 4, 3, 55; id. As. 3, 1, 40; id. Men. 2, 3, 89:qui dicto audientes in tantā re non fuisset,
Cic. Deiot. 8, 23 ' sunt illi quidem dicto audientes, id. Verr. 1, 88:quos dicto audientes jussi,
id. ib. 5, 104.—And, on account of the signif. to obey, with a second personal dat.: dicto audientem esse alicui, to obey one (freq. and class.); cf.Stallb. ad Rudd. Gr. II. p. 124, n. 38: vilicus domino dicto audiens sit,
Cato, R. R. 142: si habes, qui te audiat;si potest tibi dicto audiens esse quisquam,
Cic. Verr. 2, 1, 44; 2, 4. 12; 2, 5, 32; id. Phil. 7, 2:dicto audiens fuit jussis absentium magistratuum,
Nep. Ages. 4, 2; id. Lys. 1, 2; id. Iphicr. 2, 1:interim Servio Tullio jubere populum dicto audientem esse,
Liv. 1, 41; 4, 26; 29, 20;41, 10 al.—Once pleon. with oboedio: ne plebs nobis dicto audiens atque oboediens sit,
Liv. 5, 3.—To hear thus and thus, i. e. to be named or styled somehow (as in Gr. akouô; and in Engl. to hear, as Milton: Or hear'st thou rather pure ethereal stream, P. L. III. 7); and with bene or male (as in Gr. kalôs or kakôs akouein; cf. Milton: For which Britain hears ill abroad, Areop.; and Spenser: If old Aveugles sonnes so evil hear, F. Q. I. 5, 23), to be in good or bad repute, to be praised or blamed, to have a good or bad character:E.benedictis si certāsset, audīsset bene (Bene audire est bene dici, laudari, Don.),
Ter. Phorm. prol. 20:tu recte vivis, si curas esse quod audis,
Hor. Ep. 1, 16, 17:rexque paterque Audisti coram,
id. ib. 1, 7, 38; so id. S. 2, 6, 20; Ter. Hec. 4, 2, 24; id. Phorm. 2, 3, 12; Cic. Att. 6, 1; id. Fin. 3, 17, 57; id. Leg. 1, 19; Nep. Dion, 7, 3:Ille, qui jejunus a quibusdam et aridus habetur, non aliter ab ipsis inimicis male audire quam nimiis floribus et ingenii afluentia potuit,
Quint. 12, 10, 13 al. —In a play upon words: erat surdaster M. Crassus;sed aliud molestius quod male audiebat,
Cic. Tusc. 5, 40, 116; so,minus commode: quod illorum culpā se minus commode audire arbitrarentur,
id. Verr. 2, 3, 58.—As it were to hear, to hear mentally, i. e. to understand, to supply, something (later subaudio): cum subtractum verbum aliquod satis ex ceteris intellegitur, ut, stupere gaudio Graecus. Simul enim auditur coepit, is understood, is to be supplied, Quint. 9, 3, 58; 8, 5, 12.—Hence, audĭens, entis, P. a. subst.A.(Acc. to II. A.) A hearer, auditor ( = auditor, q. v., or qui audit, Cic. Brut. 80, 276)' ad animos audientium permovendos, Cic. Brut. 23, 89; 80, 279:B.cum adsensu audientium egit,
Liv. 21, 10 al. —Hence, in eccl. Lat., a catechumen, Tert. Poen. 6.—(Acc. to II. C.) With the gen.: tibi servio atque audiens sum imperii, a hearer of, i. e. obedient to, your command, Plaut. Truc. 1, 2, 25. -
19 certus
certus, a, um [orig. P. a. from cerno; hence], adj., determined, resolved, fixed, settled, purposed: non dubius.I.(Acc. to cerno, II. D.) Certum est (mihi), it is determined, it is my ( thy, his, etc.) decision, resolution, will, I am resolved, I mean, etc. (mostly ante-class.; most freq. in Plaut.); with inf.: quorum virtuti belli Fortuna pepercit, Eorundem me libertati parcere certum est, Enn. ap. Cic. Off. 1, 12, 38 (Ann. v. 206 Vahl.):b.certum'st hominem eludere,
Plaut. Am. 1, 1, 109:tibi credere,
id. Aul. 4, 9, 7; cf. id. Capt. 3, 1, 32; id. Curc. 2, 1, 1; id. Cas. 2, 4, 15; id. Cist. 3, 1, 16; id. Ep. 5, 1, 57; id. Bacch. 5, 2, 37; id. Most. 1, 3, 80; id. Men. 5, 6, 12; id. Mil. 2, 3, 32; id. Merc. 3, 1, 7; id. Ps. 1, 5, 138; id. Poen. 5, 5, 25; id. Pers. 2, 2, 39; id. Rud. 3, 3, 22; id. Stich. 5, 4, 2; id. Trin. 2, 1, 34; id. Truc. 2, 6, 68; Ter. And. 2, 1, 11; id. Eun. 1, 2, 108: certum est deliberatumque, quae ad causam pertinere arbitror, omnia dicere, Cic. Rosc. Am. 11, 31:certum atque decretum est non dare signum,
Liv. 2, 45, 13:certum est igni circumdare muros,
Verg. A. 9, 153.—Certum'st mihi with inf., Plaut. As. 1, 3, 94; 3, 3, 23; id. Cas. 1, 1, 3; id. Mil. 3, 1, 154; id. Ps. 4, 8, 2; Cic. de Or. 2, 33, 144; Liv. 35, 46, 13; Ov. M. 9, 53 al.—Without inf., esp. parenthet., with expression of purpose by a fut. tense:certum est, malam rem potius quaeram cum lucro,
Plaut. Aul. 4, 6, 15:certum est, jam dicam patri,
id. Bacch. 3, 1, 15:certum est, ibo ad medicum,
id. Merc. 2, 4, 4: An. Certumn' est tibi? Ly. Certum, id. Poen. 2, 48; cf. id. Stich. 4, 2, 33.—With pron. or subst.: Ar. Certumne'st tibi istuc? He. Non moriri certius, Plaut. Capt. 3, 5, 74;so further with istuc,
id. ib. 2, 1, 20; Ter. Eun. 3, 3, 30:mihi autem abjurare certius est quam dependere,
Cic. Att. 1, 8, 3:ad eum senem oppugnare certum est consilium,
Plaut. Ep. 1, 2, 60:quae nunc sunt certa ei consilia, etc.,
Ter. And. 2, 3, 16:certa res hanc est objurgare,
Plaut. Am. 2, 2, 73; so id. Merc. 5, 2, 16; id. Mil. 2, 4, 45; Ter. And. 2, 2, 31; Plaut. Most. 3, 2, 16.—(From the time of the Aug. poets.) Transf. to the person who is determined upon something, determined, resolved, bent.(α).With inf.:(β).certa mori,
Verg. A. 4, 564 (cf. id. ib. 4, 475:decrevitque mori): certi non cedere,
Ov. M. 9, 43:certa sequi,
Val. Fl. 5, 47.—With gen. (cf. Ramsh. Gr. p. 323; Zumpt, Gr. § 437, n. 1;(γ).A. and S. § 213, R. 1): certus eundi,
Verg. A. 4, 554; Ov. M. 11, 440:desciscendi,
Tac. H. 4, 14:relinquendae vitae,
id. A. 4, 34:necis,
Sil. 6, 27:fugae,
Plin. Ep. 6, 16, 12:destinationis,
Tac. A. 12, 32:sceleris,
id. ib. 12, 66:consilii,
id. H. 2, 46.—With an:II.nec sat certa an cederet armis,
Sil. 9, 480.—An epithet of all those objects whose existence or reality is fixed, determined (hence in connection with definitus, Quint. 7, 10, 7;A.with praefinitus,
Suet. Galb. 14), or in respect to which there can be no doubt (hence opp. dubius, Quint. 7, 6, 3; 5, 12, 3; 12, 3, 6 al.).Object.1.Of things whose external qualities, number, etc., are invariable, established, settled, fixed, particular, specified, etc. (class.):b.Arboribus primum certis gravis umbra tributa,
Lucr. 6, 783:fruges, bacae,
Cic. Leg. 2, 8, 19:jam ad certas res conficiendas certos homines delectos ac descriptos habebat,
id. Cat. 3, 7, 16:concilium in diem certam indicere,
Caes. B. G. 1, 30 fin.;so with dies,
a fixed term, Cato, R. R. 149, 1; Cic. Att. 6, 2, 9; Nep. Chabr. 3, 1; Liv. 1, 50, 1; Tac. G. 9 al.; cf.:certis diebus,
Verg. G. 2, 329:quaerere ab judicibus cur in certa verba jurent, cur certo tempore conveniant, certo discedant,
Cic. Inv. 2, 45, 132; cf. Suet. Aug. 41:certum praefinitumque tempus,
id. Galb. 14; and:certum statumque vectigal,
id. Calig. 40:pecunia (opp. arbitraria), v. arbitrarius: finis aerumnarum,
Lucr. 1, 108; cf. id. 2, 512; 8, 1091; Hor. S. 1, 1, 106; id. Ep. 1, 2, 56:locus,
Caes. B. G. 5, 1, 6:numerus,
id. ib. 7, 75:signum,
fixed, agreed upon, id. B. C. 1, 27:naves,
fixed in number and quality, id. ib. 1, 56:pecuniae imperabantur,
id. ib. 3, 32 fin.:conviva,
i. e. a daily, constant guest, Hor. Ep. 1, 7, 75 Schmid:ecquem tu illo certiorem nebulonem,
Cic. Att. 15, 21, 2.—But sometimes indef., like quidam, and our certain, of things, the certainty of whose existence is given, but whose nature is not more definitely designated, or comes not into consideration (cf. aliquis):2.Cephaloedi mensis est certus, quo mense sacerdotem maximum creari oporteat,
Cic. Verr. 2, 2, 52, § 128:habet certos sui studiosos,
id. Brut. 16, 64:(hunc) certis rebus imperatis regnare jussit,
id. Sest. 27, 58:certi homines ad eam rem periti,
id. ib. 18, 41:res a certis hominibus corrupta,
id. Fam. 1, 2, 3; 4, 9, 2; 16, 11, 2; id. Marcell. 6, 16; id. Deiot. 4, 11; Liv. 34, 61, 7.—Hence in Quint. several times in connection with quidam and aliquis:ad certas quasdam dicendi leges alligati,
Quint. 8, prooem. § 2; so id. 8, prooem. § 12; 4, 2, 28; 5, 10, 2; 5, 10, 5; 9, 4, 8;11, 2, 28: aliquos compositionis certos pedes,
id. 10, 2, 13; so id. 7, prooem. § 4; and subst.:in his certos aliquos docebit,
id. 2, 8, 13.—Trop., of things whose internal moral qualities are established, fixed, can be relied upon, sure, unerring, to be depended upon, true, faithful, [p. 321] etc. (so most freq. in all periods and species of composition; syn.: firmus, confirmatus, exploratus, indubitatus, manifestus al.).a.Of persons: amicus certus in re incertā cernitur, Enn. ap. Cic. Lael. 17, 64; cf.:b.tu ex amicis certis mi es certissimus,
Plaut. Trin. 1, 2, 57:certi homines, quibus dem litteras,
Cic. Fam. 1, 7, 1; cf. id. Cat. 3, 7, 16; Nep. Paus. 2, 4; id. Alcib. 10, 1; Cic. Rosc. Am. 19, 53; id. Verr. 2, 2, 64, § 156:certus enim promisit Apollo, etc.,
Hor. C. 1, 7, 28:auctor (mortis),
Quint. 6, 3, 68; cf. Suet. Tib. 5:adversus hostem nec spe nec animo certiorem, i. e. firmiorem,
Liv. 10, 35, 17: apud latera certos collocaverat, Sall. ap. Serv. ad Verg. A. 1, 576 (H. 1, 53 Dietsch); cf. Nep. Dion, 9, 2:per litora certos dimittam,
Verg. A. 1, 576:certissimus auctor (Phoebus),
id. G. 1, 432.—Of things:B.satis animo certo et confirmato,
Cic. Quint. 24, 77; cf.pectora,
Verg. A. 9, 249, and certior indoles, Suet. Ner. 10:promissa,
Cic. Fam. 6, 12, 1:parata dicendi copia et certa,
Quint. 10, 6, 6; id. 6, prooem. §9: jus,
id. 12, 3, 6 et saep.:jactus (telorum),
Tac. A. 14, 37; cf.in this sense certa hasta,
Verg. A. 11, 767:sagitta,
Hor. C. 1, 12, 23:fides segetis,
id. ib. 3, 16, 30:spes,
id. C. S. 74:trames,
id. S. 2, 3, 49:lar,
id. Ep. 1, 7, 58 al.:plana et certa,
Plaut. Pers. 2, 2, 1:certa et clara,
Ter. Hec. 5, 4, 1 Ruhnk.; so Liv. 22, 39, 22; cf. Hor. S. 2, 6, 27.—Subst., with gen.:certa maris,
Tac. H. 4, 81.—Subject., of that which is established by evidence, etc., placed beyond doubt, certain, sure, true, proved, established (class.; esp. freq. in neutr.):2.cum ad has suspitiones certissimae res accederent,
Caes. B. G. 1, 19; 5, 29:incerta pro certis malebant,
Sall. C. 17, 6; cf.:incerta pro certis mutare,
id. J. 83, 1:postremo certior res,
Liv. 29, 6, 12:certiora esse dicunt quam, etc.,
Cic. N. D. 3, 5, 13; id. Att. 3, 11, 2; Liv. 10, 35, 12: So. Satin hoc certum'st? Ge. Certum:hisce oculis egomet vidi,
Ter. Ad. 3, 2, 31:jam satis certumst virginem vitiatam esse?
id. Enn. 4, 4, 36:cum certius tibi sit me esse Romae quam mihi te Athenis,
Cic. Att. 1, 9, 1:id parum certum est,
Liv. 5, 35, 3:cum de altero intellectu certum est, de altero dubium,
Quint. 7, 6, 3; cf. id. 7, 3, 4: non certum traditur, with interrog.-clause, Liv. 2, 8, 8:nec quicquam certi respondes mihi?
Ter. Hec. 4, 4, 84:neque tanto spatio certi quid esset explorari poterat,
Caes. B. G. 7, 45:certum inveniri non potest ne... an,
id. B. C. 1, 25:si quicquam humanorum certi est,
Liv. 5, 33, 1: Ph. Civemne? Th. Arbitror:Certum non scimus,
Ter. Eun. 1, 2, 31; cf. id. Phorm. 1, 2, 98; Cic. Att. 12, 23, 2.—So, certum scire, to know for a certainty, Ter. Eun. 5, 3, 12; id. Hec. 3, 1, 44; Cic. Fam. 9, 23 init.:certum habere,
to reckon certain, id. Att. 1, 13, 1; Liv. 36, 28, 4; 5, 3, 2; Quint. 2, 3, 9; Col. 2, 22, 5 al.:certum respondeo,
Cic. Ac. 2, 29, 92:cognoscere, Auct. B. Alex. 53: comperire, Auct. B. Hisp. 22.—So also pro certo habere,
Cic. Att. 10, 6, 3; Matius ap. Cic. Att. 9, 15, A med.; Sall. C. 52, 17; Suet. Dom. 23:negare,
Cic. Att. 5, 21, 5:polliceri,
id. Agr. 2, 37, 102:dicere aliquid,
id. Brut. 3, 10:ponere,
Liv. 23, 6, 8:scire,
id. 25, 10, 1:affirmare,
id. 27, 1, 13; 3, 23, 7; cf. id. 1, 3, 2 Drak.:creditur,
Sall. C. 15, 2:coeperit esse,
Quint. 5, 12, 2:certius cognoscere ex aliquo de aliquā re,
Caes. B. G. 5, 52, 5.—Strengthened by comp.:quin nihil invenies magis hoc certo certius,
Plaut. Capt. 3, 4, 111; cf.:et hoc certo certius est et saepissime constitutum,
Dig. 42, 8, 10, § 14:certo certius,
Ambros. in Ephes. 5; Paul. Vit. St. Ambros. 25; App. M. 9, p. 237, 27.—In Plaut. certum or certius facere alicui, to give certainty to one concerning any thing, make him certain, Plaut. Men. 2, 1, 17; 5, 2, 12; id. Ps. 2, 2, 4.—Transf. to the person who is made certain in reference to a thing, certain, sure:A.certi sumus periisse omnia,
Cic. Att. 2, 19, 5:num quid nunc es certior?
Plaut. Am. 1, 1, 191:posteritatis,
i. e. of posthumous fame, Plin. Ep. 9, 3, 1:sententiae,
Quint. 4, 3, 8:judicii,
Sen. Ep. 45, 9:certus de suā geniturā,
Suet. Vesp. 25:damnationis,
id. Tib. 61:exitii,
Tac. A. 1, 27:spei,
id. H. 4, 3:matrimonii,
id. A. 12, 3:certi sumus, etc.,
Gell. 18, 10, 5.—In class. prose mostly in the phrase certiorem facere aliquem (de aliquā re, alicujus rei, with a foll, acc. and inf., with a rel.-clause or absol.), to inform, apprise one of a thing:me certiorem face,
Ter. Phorm. 4, 3, 69:ut nos facias certiores,
Plaut. Curc. 5, 2, 32:uti se (sc. Caesarem) de his rebus certiorem faciant,
Caes. B. G. 2, 2:qui certiorem me sui consilii fecit,
Cic. Att. 9, 2, a, 2:Caesarem certiorem faciunt, sese non facile ab oppidis vim hostium prohibere,
Caes. B. G. 1, 11:faciam te certiorem quid egerim,
Cic. Att. 3, 11, 1.— With subj. only:milites certiores facit, paulisper intermitterent proelium,
Caes. B. G. 3, 5 fin. — Pass.:quod crebro certior per me fias de omnibus rebus,
Cic. Fam. 1, 7, 1; so Caes. B. G. 1, 7; Sall. J. 104, 1:Caesar certior factus est, tres jam copiarum partes Helvetios id flumen transduxisse,
Caes. B. G. 1, 12; so id. ib. 1, 21; 1, 41; 2, 1; Sall. J. 82, 2; Nep. Att. 12, 3:factus certior, quae res gererentur,
Caes. B. C. 1, 15:non consulibus certioribus factis,
Liv. 45, 21, 4.—Also in posit., though rarely:fac me certum quid tibi est,
Plaut. Ps. 1, 1, 16; 4, 6, 35; Verg. A. 3, 179:lacrimae suorum Tam subitae matrem certam fecere ruinae,
Ov. M. 6, 268.— Hence, adv. in two forms.certō, with certainty, certainly, surely, of a truth, in fact, really, object. and subject. (cf. supra, II. A. and B.); only in the comic poets, and sometimes (most. freq. in his epistt.) in Cic., while the adverbial form certe belongs to all periods and all species of composition. The difference between them is, perhaps, merely historical; but v. infra, certe, B. I. 2. init.1.Object.:b.perii certo, haud arbitrario,
Plaut. Poen. 3, 5, 42; cf. id. Merc. 2, 3, 106:mihi certo nomen Sosia'st,
id. Am. 1, 1, 176; id. Men. 2, 2, 39; Ter. Phorm. 1, 3, 12:nihil ita exspectare quasi certo futurum,
Cic. Tusc. 5, 28, 81 (cf. the passage cited under certo, I. 1., from id. Div. 2, 7, 18).—In affirm. answers: Me. Liberum ego te jussi abire? Mes. Certo, yes, certainly, Plaut. Men. 5, 8, 9; so id. ib. 5, 9, 50; 2, 3, 38; id. Poen. 5, 5, 21; Ter. Eun. 5, 1, 9.—2.Subject.a.In gen. (very rare):b.certo enim ego vocem hic loquentis modo mi audire visus sum,
Plaut. Aul. 4, 5, 4:ego rus abituram me esse certo decrevi,
Ter. Hec. 4, 4, 10: Th. Quid aīs? Py. Atqui certo comperi, id. Eun. 5, 1, 9.—Esp. in the formula of asseveration, certo scio, I certainly know, I am fully persuaded, beyond all doubt (class.):B.certo edepol scio, me vidisse, etc.,
Plaut. Mil. 2, 3, 2; id. Truc. 1, 1, 49; Ter. And. 5, 4, 26; id. Ad. 4, 5, 14; id. Eun. 1, 2, 119; id. Heaut. 1, 1, 19:quod te moleste ferre certo scio,
Cic. Att. 1, 12, 3; 2, 23, 2; id. Fam. 4, 13, 6; id. Q. Fr. 1, 2, 2, § 6; id. Rosc. Am. 8, 21; id. Phil. 3, 6, 17; id. Sen. 1, 1; 1, 2; Sall. J. 9, 2; id. C. 51, 16:veniunt in mentem mihi permulta: vobis plura, certo scio,
Cic. Caecin. 19, 55 (cf. under certe, I. 2.).—certē (class.; cf. supra, certo init.).I. 1.Object.:b.certe edepol, tu me alienabis,
Plaut. Am. 1, 1, 243:ego quidem ab hoc certe exorabo,
id. Bacch. 5, 2, 58:certe hercle,
id. As. 2, 1, 15; cf. Ter. Phorm. 5, 1, 8; Plaut. Truc. 1, 2, 71; Ter. And. 2, 2, 10:quom is certe Renuntiarit,
id. Heaut. 4, 4, 4:certe captus est!
id. And. 1, 1, 55:certe ut videamur cernere eum,
Lucr. 4, 760:si enim scit, certe illud eveniet: sin certe eveniet, nulla fortuna est,
Cic. Div. 2, 7, 18; cf. id. N. D. 1, 2, 5:fuit certe id aequum et certe exspectatum est, etc.,
id. Planc. 16, 38:ea certe vera sunt,
id. Mil. 35, 96:M. Catoni certe licuit, etc.,
id. Rep. 1, 1, 1:jam illa perfugia certe minime sunt audienda,
id. ib. 1, 5, 9:cum se certe decessurum videret,
id. Verr. 2, 3, 44, § 104; Cat. 62, 8:certe hinc Romanos olim fore ductores pollicitus,
Verg. A. 1, 234:o dea certe,
a goddess surely, id. ib. 1, 328:postremo expellet certe vivacior heres,
Hor. S. 2, 2, 132:placuit tibi, Delphice, certe, Dum, etc.,
Ov. M. 2, 543 al. — Comp.:speculatores mittere, qui certius explorata referant,
Liv. 3, 40, 13; 35, 48, 3:si reperire vocas amittere certius,
Ov. M. 5, 519; App. M. 2, p. 118, 1.— Sup., Tert. Pall. 4.—In an answer of affirmation:2.estne ipsus an non est! Is est, Certe is est, is est profecto,
Plaut. Trin. 4, 3, 65; so Ter. Ad. 1, 1, 53; Cic. Tusc. 1, 5, 9; id. Clu. 54, 149; id. Phil. 1, 15, 37; id. Ac. 2, 35, 113; and in confirmation of a preceding fact: venerat, ut opinor, haec res in judicium. Certe, certainly, surely, Cic. Rosc. Com. 14, 42; id. Fam. 4, 2, 5; id. Or. 42, 144; cf. id. Off. 3, 29, 105; id. Fin. 2, 27, 91.—Subject., mostly in the phrase certe scio, I know to a certainty, I am sure (acc. to Klotz ad Cic. Sen. 1, 2, certe scio = certum est me scire, I am fully convinced: certo scio = certum est quod scio, my knowledge is accurate, etc.):b.certe edepol scio, si aliud quicquam est quod credam aut certo sciam, etc.,
Plaut. Am. 1, 1, 115:edepol certo scio,
id. Bacch. 2, 3, 20:scelestiorem me hac anu certe scio Vidisse numquam,
id. Aul. 1, 1, 21; cf. Cic. Arch. 12, 32:ex litteris certe scire potuistis,
id. Font. 4, 8; id. Phil. 12, 12, 29:quod iste certe statuerat ac deliberaverat non adesse,
id. Verr. 2, 1, 1, § 1.—In affirm. answers: Ar. Ain' vero? Le. Certe, inquam, Plaut. As. 3, 3, 132: Ch. Ain'tu? So. Certe, sic erit, Ter. Heaut. 5, 3, 12.—c.In a subjective supposition or presumption that a thing is so, certainly, surely, assuredly, doubtless, of course; Gr. isôs:(β).ah nugas agis, Certe habes,
Plaut. Aul. 4, 4, 25; id. Bacch. 5, 2, 58:si me tanti facis, quanti certe facis,
Cic. Fam. 11, 16, 3; 7, 8, 1; cf. Verg. A. 1, 234; Ov. M. 2, 423; Prop. 2, 7, 1. —In interrog., Cic. Leg. 1, 1, 3; Suet. Aug. 33.—II.Affirming with restriction, yet surely, yet indeed, at least, notwithstanding (very freq. in prose and poetry, esp. after the class. per.).A.Alone:B.si non ipsā re tibi istuc dolet, Simulare certe est hominis,
Ter. Ad. 4, 7, 16:cingitur, certe expedit se,
Plaut. Am. 1, 1, 152:ut homines mortem vel optare incipiant, vel certe timere desistant,
Cic. Tusc. 1, 49, 117:haec... sint falsa sane, invidiosa certe non sunt,
id. Ac. 2, 32, 105:qui... ut non referat pedem, sistet certe,
id. Phil. 12, 4, 8:res fortasse verae, certe graves,
id. Fin. 4, 3, 7; cf. Liv. 9, 11, 13:consulatum unum certe plebis Romanae esse,
id. 22, 34, 11:quos quoniam caeli nondum dignamur honore, Quas dedimus certe terras habitare sinamus,
Ov. M. 1, 195 et saep.:quo quid sit beatius, mihi certe in mentem venire non potest,
Cic. Tusc. 5, 28, 81; so,ego certe,
Quint. 8, 3, 65; 9, 4, 57:certe ego,
Sall. J. 31, 5; Ov. H. 19, 81; id. M. 13, 840; id. Tr. 4, 5, 13:mihi certe,
Quint. 10, 3, 23:ipse certe,
id. 8, 6, 30; Curt. 7, 4, 19; 7, 6, 22.—With other particles.1.With tamen:2.illud certe tamen, quod jam amplexi sumus,
Cic. de Or. 3, 6, 22; id. Sen. 23, 84.—With at: quod (consilium) si non fuerit prudens, at certe ab optima fide proficiscetur, Balb. et opp. ap. Cic. Att. 9, 7, A, 1; Ov. F. 3, 351; cf. at II. 3.—3.With sed: non integrā re, sed certe minus infractā, quam, etc., Att. ap. Cic. Att. 9, 10, 8; cf. Cic. Leg. 1, 21, 56 dub. B. and K. —4.With quidem:ubi sit animus, certe quidem in te est,
Cic. Tusc. 1, 29, 70:quoniam volumus quidem certe senes fieri,
id. Sen. 2, 6; id. Quint. 15, 50:certe quidem vos estis Romani, etc.,
Liv. 45, 22, 5. (But quidem does not belong with certe in such passages as the foll.:hic quidem certe memorat, etc.,
Plaut. Am. 1, 1, 261 al.; v. quidem; cf. also aut and vel.) -
20 contendo
con-tendo, di, tum, 3, v. a. and n., to stretch, stretch out vigorously, to draw tight, strain.I.Lit. (rare and mostly poet.):B.arcum,
Verg. A. 12, 815; Ov. M. 6, 286; id. R. Am. 435: tormenta, Sisen. ap. Non. p. 258, 27; Cic. Tusc. 2, 24, 57: muscipula, Lucil. ap. Non. p. 181, 31:tenacia vincla,
Verg. G. 4, 412:ilia risu,
Ov. A. A. 3, 285: pontem in alto, Enn. ap. Varr. L. L. 7, § 21 Müll. (Ann. v. 358 Vahl.):oculi contendunt se,
Lucr. 4, 810.— Of stringed instruments, to tune by stretching the strings:ut in fidibus pluribus, si nulla earum ita contenta nervis sit, ut concentum servare possit,
Cic. Fin. 4, 27, 75; cf. infra, P. a.—Meton.1.(Causa pro effectu.) Of weapons, to shoot, hurl, dart, throw:2.infensam hastam,
Verg. A. 10, 521:tela,
id. ib. 12, 815:sagittas nervo,
Sil. 1, 323:telum aërias in auras,
Verg. A. 5, 520. —Of places, neutr., to stretch, reach, extend:II.haec patulum vallis contendit in orbem,
Calp. Ecl. 7, 30:Cappadocum gens usque ad Cyrresticam ejus regionem parte suā, quae vocatur Cataonia, contendit,
Plin. 6, 8, 8, § 24.—Trop. (freq. in prose and poetry); act., to strain eagerly, to stretch, exert, to direct one's mental powers to something, to pursue or strive for earnestly; or neutr., to exert one's self, to strive zealously for something, etc.A.In gen.1.Act.(α).With acc.:(β).magnum fortasse onus, verum tamen dignum, in quo omnis nervos aetatis industriaeque meae contenderem,
Cic. Verr. 1, 12, 35; cf.:contendit omnis nervos Chrysippus, ut persuadeat, etc.,
id. Fat. 10, 21:summas vires de palmā,
Lucr. 4, 990:animum in curas,
Ov. P. 1, 5, 11:quo se dira libido,
Lucr. 4, 1043:tamen id sibi contendendum aut aliter non transducendum exercitum existimabat,
Caes. B. G. 4, 17; cf.:id contendere et laborare, ne ea, etc.,
id. ib. 1, 31; Cic. Verr. 2, 2, 21, § 52: et petere imperium populi et contendere honores, Varr. ap. Non. p. 259, 32.—With inf., to exert one's self vigorously to do something, to apply one's self with zeal to, to go to:2.hunc locum duabus ex partibus oppugnare contendit,
Caes. B. G. 5, 21:summā vi transcendere in hostium naves,
id. ib. 3, 15:fugā salutem petere,
id. ib. al.; Quint. 10, 1, 125:neque ego nunc hoc contendo... mutare animum, sed, etc.,
Cic. Q. Fr. 1, 1, 13, § 38.—Neutr.:B.quantum coniti animo potes, quantum labore contendere... tantum fac ut efficias,
Cic. Off. 3, 2, 6.— With ut:quántum potero voce contendam, ut populus hoc Romanus exaudiat,
Cic. Lig. 3, 6; so,remis, ut eam partem insulae caperet,
Caes. B. G. 5, 8 et saep.:contende quaeso atque elabora, ut, etc.,
Cic. Q. Fr. 1, 1, 14, § 42.— Absol.:vociferarer et, quantum maxime possem, contenderem,
Cic. Fl. 16, 38 al.:non possis oculo quantum contendere Lynceus (= collineare),
to aim at, Hor. Ep. 1, 1, 28.—In partic.,1.To direct or bend one's course eagerly somewhere; or, neutr., to strive to get to a place, to seek to arrive at, to go, march, or journey hastily to, etc.a.Act.(α).With acc. (very rare):(β).rectā plateā cursum suum,
Plaut. Cist. 2, 1, 58:nocte unā tantum itineris,
Cic. Rosc. Am. 34, 97.—With inf. (freq.):b.Bibracte ire,
Caes. B. G. 1, 23; so,ire cum his legionibus,
id. ib. 1, 10:in Britanniam proficisci,
id. ib. 4, 20:in provinciam reverti,
id. ib. 3, 6 fin.:Dyrrhachium petere,
Cic. Planc. 41, 97; cf.:proxima litora petere cursu,
Verg. A. 1, 158; and:iter a Vibone Brundisium terrā petere,
Cic. Planc. 40, 96 Wund.—Neutr. (so most freq.):2.in Italiam magnis itineribus,
Caes. B. G. 1, 10; cf.:huc magnis itineribus,
id. ib. 1, 38 fin.:huc magno cursu,
id. ib. 3, 19:inde in Italiam,
id. ib. 1, 33:in fines Sigambrorum,
id. ib. 4, 18:in castra,
id. ib. 4, 37:ex eo loco ad flumen,
id. ib. 2, 9:ad Rhenum finesque Germanorum,
id. ib. 1, 27 fin.:ad oppidum Noviodunum,
id. ib. 2, 12:ad castra,
id. ib. 2, 19 fin.; 3, 24 fin.:ad hostes,
id. ib. 5, 9:ad Amanum,
Cic. Att. 5, 20, 3: Tarentum ad Heraclidem Ponticum, Varr. ap. Non. p. 260, 19:Lacedaemonem,
Nep. Cim. 3, 3:domum,
Caes. B. G. 2, 24 fin. et saep.:ad ultimum animo,
Cic. Mur. 31, 65; cf.:magna spectare atque ad ea rectis studiis contendere,
id. Off. 2, 13, 44:ad summam laudem gloriamque maximis laboribus et periculis,
id. Phil. 14, 12, 32:ad salutem,
Caes. B. G. 3, 3 fin. —( Neutr.) To measure or try one's strength with, with weapons, by words, in action, etc.; to strive, dispute, fight, contend against, vie with; constr. with cum aliquo, contra or adversus aliquem, the dat., inter se, or absol.(α).Cum aliquo:(β).neque post id tempus umquam summis nobiscum copiis hostes contenderunt,
Caes. B. G. 5, 17 fin.; 1, 36:cum Sequanis bello,
id. ib. 7, 67 fin.:cum eo armis,
Cic. Att. 7, 9, 2:cum magnis legionibus parvā manu,
Sall. C. 53, 3:cum barbaro,
Nep. Con. 4, 3:cum victore,
Hor. S. 1, 9, 42:mecum ingenio et arte,
Prop. 2 (3), 24, 23 al.:cum eo de principatu,
Nep. Arist. 1, 1; cf. id. Ages. 1, 4 al.:divitiis et sumptibus, non probitate neque industriā cum majoribus suis,
Sall. J. 4, 7:humilitas cum dignitate et amplitudine,
Cic. Rosc. Am. 47, 136.—So with acc. of neutr. pron.:tamenne vereris, ut possis haec contra Hortensium contendere?
Cic. Quint. 25, 78.—Contra aliquem:* (γ).contra populum Romanum armis,
Caes. B. G. 2, 13:tauri pro vitulis contra leones summā vi impetuque contendunt,
Cic. Fin. 3, 20, 66:contra vim gravitatemque morbi,
id. Phil. 9, 7, 15:nihil contra naturam universam,
id. Off. 1, 31, 110; Cat. 64, 101.—Adversus aliquem: non contendam ego adversus te, Anton. ap. Cic. Att. 14, 13, A, 2.—(δ).With dat. ( poet.):(ε).hirundo cycnis,
Lucr. 3, 6:Homero,
Prop. 1, 7, 3; 1, 14, 7:Pindaricis plectris,
Stat. S. 1, 3, 101.—Inter se:(ζ).hi cum tantopere de potentatu inter se multos annos contenderent,
Caes. B. G. 1, 31, 4; 1, 5, 3:viribus inter se,
Lucr. 3, 784.— Impers.:interim proelio equestri inter duas acies contendebatur,
the contest was carried on, Caes. B. G. 2, 9.—Absol.:* b.proelio,
Caes. B. G. 1, 48; 1, 50 fin.;3, 28 al.: magis virtute quam dolo,
id. ib. 1, 13; Nep. Epam. 2, 5:translatio non habet quaestionem, de quā contendit orator, sed propter quam contendit,
Quint. 3, 6, 72; cf. id. 6, 1, 50; 7, 9, 3 al.— Impers.:summo jure contenditur,
Cic. Caecin. 23, 65:de his lite contenditur,
Quint. 3, 4, 8:de personis judicatur, sed de rebus contenditur,
id. 10, 5, 13.—In auctions, to vie with in bidding, to bid against: is liceri non destitit;3.illi quoad videbatur ferri aliquo modo posse, contenderunt,
Cic. Verr. 2, 3, 42, § 99.—( Act.) To place together in comparison, to compare, contrast; constr. with cum, ad, the dat., or acc. only.(α).With cum: tuam iram contra cum ira Liberi, Naev. ap. Non. p. 259, 7; Caecil. ib. p. 259, 1:* (β).id cum defensione nostrā,
Cic. Rosc. Am. 33, 93:rationem meam cum tuā ratione,
id. N. D. 3, 4, 10; Tac. A. 4, 32 al.: suam vitam mecum, Licinius, Macer. ap. Non. p. 259, 3.—With ad: ut vim contendas tuam ad majestatem viri, Att. ap. Non. p. 259, 5 (Trag. Rel. v. 648 Rib.).—(γ).With dat.: Thestiadas Ledae, Lucil. ap. Non. p. 258, 30:(δ).vellera potantia Aquinatem fucum Sidonio ostro,
Hor. Ep. 1, 10, 26; Aus. Grat. Act. 14 al.—With [p. 447] acc. only: anulum, Plaut. Fragm. ap. Non. p. 258, 29:4.ipsas causas, quae inter se confligunt,
Cic. Cat. 2, 11, 25:leges,
id. Inv. 2, 49, 145:suam quaeque nobilitatem, formam, opes,
Tac. A. 12, 1:vetera et praesentia,
id. ib. 13, 3.—( Act.) To demand, ask, solicit, entreat, beg earnestly, to seek to gain:5.cum a me peteret et summe contenderet, ut suum propinquum defenderem,
Cic. Quint. 24, 77:verecundius a te, si quae magna res mihi petenda esset, contenderem,
id. Fam. 2, 6, 1; so,ab aliquo,
id. Verr. 2, 2, 53, § 131; id. de Or. 1, 36, 166; id. Rosc. Am. 1, 4; id. Fam. 13, 7, 3; cf.:a magistris de proferendo die,
id. ib. 12, 30, 5; id. Q. Fr. 3, 1, 5, § 15:ne quid contra aequitatem,
id. Off. 2, 20, 71:omni opere, ut, etc.,
Suet. Dom. 2:magno opere, ne, etc.,
id. Aug. 27; id. Vit. 3:pertinaciter,
id. Caes. 1.—( Act.) To assert, affirm earnestly, to maintain or contend energetically.(α).With acc. and inf.:(β).sic ego hoc contendo, me tibi ipsi adversario cujuscumque tribus rationem poposceris redditurum,
Cic. Planc. 19, 48; id. Sest. 50, 107; id. Arch. 7, 15:apud eos contendit falsa esse delata,
Nep. Them. 7, 2; id. Epam. 8, 1:illud pro me majoribusque meis contendere ausim, nihil nos... scientes fuisse,
Liv. 6, 40, 5; Quint. prooem. § 11; 1, 2, 25; Suet. Calig. 15; id. Dom. 6; Lucr. 5, 1343; Cat. 44, 4; Ov. M. 2, 855; Hor. Ep. 1, 16, 37 al.—Absol. (very rare):A.si manantia corpuscula iter claudunt, ut Asclepiades contendit,
Cels. 1, praef. § 28.—Hence, contentus, a, um, P. a.Lit., stretched, strained, tense, tight:B.qui jam contento, jam laxo fune laborat,
Hor. S. 2, 7, 20:acies oculorum,
Lucr. 1, 325; cf.:contentis oculis prosequi aliquem,
Suet. Tib. 7:contentis corporibus facilius feruntur onera (opp. remissa),
Cic. Tusc. 2, 23, 54; cf.:contentā cervice trahunt plaustra (boves),
Verg. G. 3, 536:Placideiani contento poplite miror Proelia,
with the knee stiffly bent, Hor. S. 2, 7, 97.—Trop., eager, intent:contenta mens fuit in eā ratione,
Lucr. 4, 965; cf. Ov. M. 15, 515:et contentā voce atrociter dicere et summissā leniter,
Cic. Or. 17, 56:ad tribunatum contento studio cursuque veniamus,
id. Sest. 6, 13.— Sup.:contentissimā voce clamitans,
App. M. 4, p. 147.— Adv.: con-tentē, earnestly, with great exertion, vehemently:pro se dicere... mittere contentius,
Cic. Tusc. 2, 24, 57; cf.:acriter atque contente pro suis decretis propugnare,
Gell. 18, 1, 2:contentissime clamitare, App. Flor. n. 8: contentius ambulare,
Cic. Tusc. 5, 34, 97:ornamentis iisdem uti fere licebit, alias contentius, alias summissius,
id. de Or. 3, 55, 212:aliquid curiose atque contente lectitare,
Gell. 3, 3, 1.
См. также в других словарях:
TESTIS — Isidoro, a quo quaeritur veritas in iudicio, quem quisque ante iudicium sibi placitis alligat, ne ei sit postea liberum, aut dissunulare aut subtrahere se: Unde alligatus quoque Cicer. l. 2. ad Q. Fratr. Ep. 3. Nerius index edidit ad alligatos,… … Hofmann J. Lexicon universale
Fluctuat nec mergitur — Lateinische Phrasen A B C D E F G H I L M N O P … Deutsch Wikipedia
Wahrheit — 1. A Wiard klinkt üs an Klaak. (Nordfries.) – Lappenkorb; Firmenich, III, 6, 94. Die Wahrheit klingt wie eine Glocke. Sinn: Sie ist so sicher erkennbar und vernehmbar, wie eine Glocke. Wenn man eine Glocke hört, weiss man sogleich, dass es eine… … Deutsches Sprichwörter-Lexikon
Moralia (Obras morales y de costumbres) — Diálogo Sobre la música de Plutarco, 1735. Moralia (en griego antiguo Ἠθικά Ethikà) son los restos supervivientes de la obra de Plutarco recopilados bajo dicho título latino (también traducidos como Obras morales y de costumbres). Dicho… … Wikipedia Español
THEOLOGIA veterum Romanorum Graecorumque — ut et coeterorum Gentilium, triplex fuit, Fabularis, Naturalis et Civilis. Quarum prima hauritur ex Poetarum figmentis: altera ex Naturae mysteriis: tertia ex Legislatorum decretis. Praeivit ad hanc divisionem primus Q. Mutius Scaevola; non ille … Hofmann J. Lexicon universale
Voir dire — Este artículo o sección sobre derecho necesita ser wikificado con un formato acorde a las convenciones de estilo. Por favor, edítalo para que las cumpla. Mientras tanto, no elimines este aviso puesto el 26 de noviembre de 2007. También puedes… … Wikipedia Español
Late medieval philosophy, 1350–1500 — Zénon Kaluza INTRODUCTION No fact in philosophical or other history underlies the commonlymade division of fourteenth century philosophy around the year 1350, except perhaps the Black Death of 1348–9, which overcame the Oxford masters and… … History of philosophy
ORIGENIANI vel ORIGENISTAE — Haeretici, qui, sicut Pelagius, erroribus, ex Origenis Libro de Principiis, haustis: docebant, iesum Christum, non esse Filium Dei, nisi ex gratia adoptionis, eum cum hominibus comparatum, Veritatem: cum Deo, mendacium esse, etc. Animam, ante… … Hofmann J. Lexicon universale
PACULLUS — legitur apud Livium l. 23. c. 8. ubi convivium Campanum describitur: Diversatus est apud Minios Celeres, Stenium, Pacullumque inclitos nobilitate ac divitiis. Eo Pacuvius Calavius, de quo ante dictum est, Princesps factionis eius quae attraxerat… … Hofmann J. Lexicon universale
PERJURIUM — quanto in horrore fuerit Atheniensibus, vel hinc videre est, quod, sicut virum bonum indigitare volentes, eum vocârunt ἔυορκον, i. e. iuratae fidei tenacem, Hesiod. in ἔργ. v. 188. Οὐδέ τις ἐυόρκου χάρις ἔςςεται οὔτε δικαίου. Et Aristophanes… … Hofmann J. Lexicon universale
Wort — 1. A guids Woat pfint a guids Oat. (Steiermark.) – Firmenich, II, 767, 73. 2. A güt Wort bringt a güte Äntver (Antwort). (Warschau. Jüd. deutsch.) Freundliches Entgegenkommen gewinnt die Herzen. 3. Allen Worten ist nicht zu glauben. – Henisch,… … Deutsches Sprichwörter-Lexikon
